Hợp đồng phái sinh là gì? Các lưu ý khi giao dịch phái sinh

Hợp đồng phái sinh là một trong những sản phẩm đầu tư hấp dẫn. Được nhiều nhà đầu tư và doanh nghiệp sử dụng để bảo vệ tài sản, đặc biệt là trong bối cảnh biến động liên tục của giá cả. Hợp đồng phái sinh cho phép mua hoặc bán một loại tài sản tài chính vào tương lai, với giá và thời điểm cố định.

Nếu bạn là một người quan tâm đến thị trường tài chính hoặc đang cân nhắc tham gia vào giao dịch hợp đồng phái sinh, hãy tiếp tục theo dõi để có cái nhìn sâu hơn về chủ đề này.

Hợp đồng phái sinh là gì?

Hợp đồng phái sinh là một loại hợp đồng tài chính mà hai bên cam kết mua hoặc bán sản phẩm vào tương lai với một giá và thời điểm cụ thể. Sản phẩm hay tài sản tài chính này có thể là chứng khoán, hàng hóa, chỉ số thị trường, lãi suất, ngoại tệ,…. Hợp đồng phái sinh giúp các nhà đầu tư và doanh nghiệp giảm rủi ro và tạo cơ hội lợi nhuận từ biến động giá của tài sản tài chính mà họ không cần sở hữu.

Có mấy loại hợp đồng phái sinh?

Có hai loại hợp đồng phái sinh chính:

Hợp đồng tương lai (Futures Contracts): Đây là loại hợp đồng phái sinh mà hai bên cam kết mua hoặc bán một tài sản tài chính vào tương lai với giá và thời điểm cụ thể. Hợp đồng tương lai thường được giao dịch trên sàn giao dịch tài chính và có các điều kiện chuẩn hóa.

Hợp đồng quyền chọn (Options Contracts): Hợp đồng quyền chọn cho phép một bên mua quyền (nhưng không phải nghĩa vụ) mua hoặc bán tài sản tài chính vào tương lai với giá cố định. Bên bán hợp đồng tùy chọn cam kết phải thực hiện giao dịch nếu bên mua quyền yêu cầu, nhưng bên mua không bắt buộc phải thực hiện giao dịch.

Cách tính giá hợp đồng phái sinh

Giá hợp đồng phái sinh được tính dựa trên một số yếu tố quan trọng, bao gồm giá thị trường hiện tại của tài sản cơ sở, thời gian còn lại đến ngày đáo hạn của hợp đồng, lãi suất không rủi ro, và các yếu tố điều chỉnh (premium hoặc discount). Dưới đây là cách tính giá hợp đồng phái sinh dựa trên hợp đồng tương lai, một trong hai loại chính của hợp đồng phái sinh:

Xác định giá thị trường hiện tại (Spot Price): Đầu tiên, bạn cần xác định giá thị trường hiện tại của tài sản cơ sở. Đây là giá mà bạn sẽ mua hoặc bán tài sản nếu bạn thực hiện giao dịch ngay lập tức.

Tính toán giá trị thanh toán (Settlement Value): Giá trị thanh toán của hợp đồng tương lai được tính bằng cách sử dụng giá thị trường hiện tại của tài sản cơ sở và điều chỉnh bằng một yếu tố gọi là lãi suất không rủi ro. Công thức cơ bản là:

• Giá thị trường hiện tại: Giá thị trường của tài sản cơ sở, tức là giá mà nhà đầu tư sẽ mua hoặc bán nếu bạn thực hiện giao dịch ngay lập tức.
• Lãi suất không rủi ro: Lãi suất này thường là lãi suất trái phiếu chính phủ hoặc lãi suất ngân hàng.
• Thời gian còn lại đến ngày đáo hạn: Đây là số ngày còn lại trước khi hợp đồng đáo hạn. Thời gian này được tính theo đơn vị năm hoặc tháng, tùy theo loại hợp đồng.

Thêm các yếu tố điều chỉnh (Premium hoặc Discount): Cuối cùng, giá trị thanh toán có thể được điều chỉnh bằng cách thêm hoặc trừ một khoản phí điều chỉnh, gọi là premium hoặc discount, tùy thuộc vào các yếu tố thị trường cụ thể và sự biến động của tài sản cơ sở.

Một điều quan trọng cần lưu ý là các công thức và yếu tố điều chỉnh có thể thay đổi tùy thuộc vào loại hợp đồng phái sinh và sàn giao dịch cụ thể. Vì vậy, khi tham gia vào giao dịch hợp đồng phái sinh, bạn nên thận trọng và tìm hiểu kỹ về cách tính giá của hợp đồng trên sàn bạn đang giao dịch.

Ví dụ: Giả sử bạn muốn mua một hợp đồng tương lai trên giá cà phê Robusta với giá thực hiện là 40 triệu đồng và thời gian còn lại đến ngày đáo hạn là 2 tháng. Giá thị trường hiện tại của cà phê Robusta là 42 triệu đồng mỗi tấn, và lãi suất không rủi ro là 0,8% hàng tháng.

Bây giờ, hãy sử dụng công thức để tính giá trị thanh toán của hợp đồng phái sinh:

1. Xác định giá thị trường hiện tại (Spot Price): Giá thị trường hiện tại của cà phê Robusta là 42 triệu đồng mỗi tấn.
2. Tính giá trị thanh toán (Settlement Value): Sử dụng công thức:
   
   Giá trị thanh toán = 42 triệu đồng * (1 + (0,008 * 2)) = 42 triệu đồng * 1,016 = 42,672 triệu đồng

Vậy, giá trị thanh toán của hợp đồng tương lai trên giá cà phê Robusta trong trường hợp này là khoảng 42,672 triệu đồng.

Nếu giá thị trường của cà phê Robusta tăng cao hơn 42,672 triệu đồng vào ngày đáo hạn, bạn có thể có lợi nhuận. Ngược lại, nếu giá thị trường thấp hơn, bạn có thể gánh lỗ.

Câu hỏi thường gặp về hợp đồng phái sinh

Ngày chốt hợp đồng phái sinh là ngày nào?

Ngày chốt hợp đồng phái sinh (ngày đáo hạn) là ngày cuối cùng mà bên mua và bên bán có thể quyết định thực hiện giao dịch. Trong trường hợp hợp đồng tương lai, điều này thường xảy ra vào ngày đáo hạn, trong khi với hợp đồng tùy chọn, ngày này được gọi là “ngày hết hạn”

Ngày chốt hợp đồng phái sinh (ngày đáo hạn) của các sản phẩm trên thị trường chứng khoán Việt Nam thường được xác định cụ thể cho từng loại sản phẩm và sàn giao dịch. Dưới đây là một số ví dụ:

1. Sản phẩm tương lai trên chỉ số VN30: Thông thường, ngày đáo hạn của hợp đồng tương lai trên chỉ số VN30 là vào ngày thứ 3 của tuần cuối cùng trong tháng.
2. Sản phẩm tương lai trên chỉ số HNX30: Ngày đáo hạn của hợp đồng tương lai trên chỉ số HNX30 cũng thường là vào ngày thứ 3 của tuần cuối cùng trong tháng.
3. Hợp đồng tương lai trên cà phê Robusta: Ngày đáo hạn của hợp đồng tương lai trên giá cà phê Robusta thường xảy ra vào ngày 15 của mỗi tháng.
4. Hợp đồng tương lai trên vàng SJC: Ngày đáo hạn của hợp đồng tương lai trên vàng SJC thường xảy ra vào ngày 20 của mỗi tháng.

Hợp đồng phái sinh có hủy ngang được không?

Trong trường hợp hợp đồng tương lai, việc hủy ngang thường không được phép mà người tham gia phải thực hiện giao dịch. Tuy nhiên, với hợp đồng tùy chọn, bên mua có quyền hủy ngang hợp đồng trước ngày hết hạn, nhưng thường phải trả một khoản phí hủy ngang cho bên bán.

Phí hợp đồng phái sinh qua đêm là bao nhiêu?

Phí hợp đồng phái sinh qua đêm, còn được gọi là phí giao dịch qua đêm hoặc phí margin, phụ thuộc vào sàn giao dịch và các quy định cụ thể. Phí này thường được tính dựa trên giá trị của hợp đồng và có thể thay đổi hàng ngày.

Lời kết

Việc hiểu về hợp đồng phái sinh và các yếu tố quan trọng liên quan đến nó là quan trọng để tham gia vào thị trường phái sinh một cách thông thái. Điều này giúp bạn tối ưu hóa quản lý rủi ro và tận dụng cơ hội đầu tư.

Mở tài khoản online chứng khoán HSC ngay hôm nay để bắt đầu hành trình đầu tư cùng nhiều kiến thức được cập nhật tại HSCEdu. Đừng quên thường xuyên cập nhật  tin tức thị trường chứng khoán mới nhất trên Stock Insight bạn nhé!