3 Tác động chính của bong bóng kinh tế đến thị trường chứng khoán

Bong bóng kinh tế là hiện tượng khi đầu cơ tràn lan trên thị trường, dẫn đến tăng giá hàng hóa hoặc tài sản giao dịch đột biến và không thể kiểm soát. Vậy bong bóng kinh tế ảnh hưởng đến thị trường chứng khoán như thế nào? Hãy cùng Stock Insight theo dõi bài viết dưới đây.

Bong bóng kinh tế là gì?

Bong bóng kinh tế là hiện tượng giá trị hàng hóa hoặc tài sản trên thị trường tăng đột biến đến mức vô lý. Những bong bóng kinh tế kéo theo một số tiền lớn đổ vào đầu tư, khiến thị trường biến động mạnh. Điều này thường xảy ra do sự tin tưởng và mù quáng của các nhà đầu tư vào tiềm năng tăng trưởng của tài sản.

Khi giá tài sản tăng lên quá cao, nhiều người sẵn lòng mua vào với giá cao hơn và hy vọng bán lại với lời lớn. Tuy nhiên, khi giá không thể tiếp tục tăng, sẽ xảy ra một cú giảm giá đột ngột, gọi là sự sụp đổ của thị trường, và bong bóng kinh tế sẽ vỡ.

Trong giai đoạn bong bóng kinh tế, giá cả thường trở nên rất biến động, hỗn loạn và gần như không thể dự đoán dựa trên các yếu tố cung cầu trên thị trường. Ở giai đoạn đầu của bong bóng, nhà đầu tư có thể nhận thấy sự tăng giá đột ngột của tài sản nhưng vẫn có xu hướng tìm lý do để giải thích cho hiện tượng này. Chỉ khi bong bóng kinh tế đã vỡ và giá thị trường giảm mạnh, nhà đầu tư mới nhận ra rằng bong bóng đã vỡ.

Nguyên nhân của tình trạng bong bóng kinh tế

Dưới đây là một vài nguyên nhân dẫn đến tình trạng bong bóng kinh tế.

Lãi suất thấp và chính sách tiền tệ nới lỏng

Khi ngân hàng trung ương giữ lãi suất ở mức thấp và tiến hành chính sách tiền tệ nới lỏng, việc vay mượn trở nên dễ dàng và rẻ hơn. Điều này khuyến khích đầu tư và tiêu dùng gia tăng, làm tăng giá cả của tài sản và hàng hóa. Tuy nhiên, nếu sự tăng giá cả này không đáp ứng đúng mức nhu cầu thực tế, nó có thể dẫn đến tình trạng bong bóng kinh tế. Ví dụ, quyết định của FED giữ lãi suất thấp ở Hoa Kỳ đã gây ra bong bóng tín dụng vào những năm 2000.

Kỳ vọng quá mức

Sự lạc quan và kỳ vọng quá mức về tương lai của các nhà đầu tư có thể tạo ra bong bóng kinh tế. Họ có thể mua tài sản với giá cao hơn giá trị thực tế vì tin rằng giá sẽ tiếp tục tăng trong tương lai, dẫn đến tình trạng thị trường bất thường và không cân đối.

Bỏ qua thông tin tiêu cực

Trong giai đoạn bong bóng kinh tế, nhà đầu tư thường rơi vào trạng thái tâm lý lạc quan, tin rằng giá cả tài sản sẽ tiếp tục tăng cao. Do đó, họ không muốn nghe hoặc chấp nhận thông tin tiêu cực vì nó có thể làm mất đi niềm tin vào thị trường và làm giảm lợi nhuận dự kiến. Thay vì đánh giá một cách khách quan và cân nhắc đủ thông tin, họ tập trung chủ yếu vào những tin tức tích cực hoặc chỉ nhìn nhận một khía cạnh tích cực của tình hình thị trường.

Tâm lý đám đông

Khi nhìn thấy đám đông mua vào một loại tài sản và giá cả tăng lên, nhà đầu tư có xu hướng bị cuốn theo và tham gia mua vào tài sản đó, thậm chí không cân nhắc kỹ lưỡng về giá trị thực tế của tài sản. Tâm lý đám đông tạo ra sự hưng phấn và cảm giác an toàn cho nhà đầu tư, bởi họ cho rằng việc tham gia cùng đám đông sẽ giúp họ đạt được lợi nhuận nhanh chóng và dễ dàng.

Tuy nhiên, tâm lý đám đông có thể làm gia tăng sự bất ổn và không ổn định trên thị trường. Khi nhiều người cùng mua vào cùng một loại tài sản, giá cả của tài sản này sẽ bị đẩy lên cao đáng kể, thậm chí vượt quá giá trị thực tế của chúng. Điều này tạo ra một cảm giác giả tạo về giá trị của tài sản và tạo nên bong bóng kinh tế.

Thiếu kiểm soát và quản lý rủi ro

Việc thiếu kiểm soát và quản lý vốn có thể dẫn đến việc các nhà đầu tư đặt quá nhiều tiền vào một loại tài sản hoặc thị trường cụ thể, trong khi không đảm bảo rằng họ có đủ vốn để chịu đựng mức rủi ro cao có thể xảy ra.

Điều này làm gia tăng tình trạng bong bóng kinh tế, vì khi giá cả tài sản tăng lên, nhà đầu tư không kiểm soát và không quản lý tốt vốn đầu tư của mình sẽ dễ dàng rơi vào cảm giác an toàn giả tạo và tiếp tục đầu tư quá mức vào thị trường đang tăng.

Để ngăn chặn tình trạng bong bóng kinh tế, việc kiểm soát và quản lý vốn là vô cùng quan trọng. Các nhà đầu tư cần phải có đủ kiến thức và thông tin để đánh giá mức rủi ro của mỗi quyết định đầu tư và phải có chiến lược quản lý vốn hợp lý để giảm thiểu nguy cơ mất mát lớn khi thị trường sụp đổ.

>>>Tham khảo ngay khoá học Quản trị vốn tại HscEdu

05 giai đoạn của bong bóng kinh tế

Giai đoạn chuyển đổi (Displacement)

Giai đoạn chuyển đổi xảy ra khi các nhà đầu tư bị cuốn vào một mô hình mới. Điều này có thể là do sự xuất hiện của một công nghệ đột phá hoặc một ưu đãi lãi suất thấp chưa từng có. Khi nhìn thấy cơ hội đầu tư tiềm năng, họ bắt đầu đổ tiền vào đó.

Ví dụ về giai đoạn chuyển đổi của bong bóng hoa tulip ở Hà Lan thời Phục hưng. Một nhà thực vật học người Hà Lan mang rễ của hoa tulip từ Constantinople (Istanbul) – thủ phủ của đế chế Ottoman về trồng. Người hàng xóm của nhà thực vật học này đã lấy trộm một số củ hoa tulip và đem đi bán như một loại thực vật kỳ lạ rồi thu được lợi nhuận khổng lồ.

Hoa tulip được ví như Bitcoin của Hà Lan thời điểm ấy. Lúc ban đầu, giá cả của loại hoa này khá ổn định vì chưa có đủ người mua để đẩy giá lên cao cho đến khi các phương tiện truyền thông và nhiều người chú ý đến.

Giai đoạn bùng nổ (Boom)

Ở giai đoạn này, số lượng nhà đầu tư tham gia đầu tư tăng đáng kể và nhu cầu mua tài sản tăng cao. Truyền thông và các nguồn tin đại chúng cũng tập trung đưa tin về sự bùng nổ này, tạo ra hiệu ứng lan truyền và thu hút thêm người tham gia.

Trong giai đoạn bùng nổ, giá tài sản tăng rất nhanh và vượt xa giá trị thực tế của chúng. Nhà đầu tư cho rằng giá cả sẽ tiếp tục tăng không ngừng. Hiệu ứng đám đông và sợ bị bỏ lỡ (FOMO) càng làm gia tăng áp lực tham gia đầu tư. Tuy nhiên, trong giai đoạn bùng nổ này, một số nhà đầu tư có thể đã nhận thấy dấu hiệu cảnh báo nhưng vẫn quyết định bước vào cuộc chơi hy vọng kiếm lời nhanh chóng.

Ban đầu, người Hà Lan chỉ trao đổi hạt và củ giống hoa tulip một cách bình thường. Tuy nhiên, khi củ tulip trở nên phổ biến hơn, giá bán và nhu cầu mua bắt đầu tăng mạnh mẽ. Ngày càng nhiều người mong muốn sở hữu hoa tulip, và giá của chúng cứ tăng lên từng ngày.

Hoa tulip trở thành biểu tượng của địa vị và sự thịnh vượng, đặc biệt trong giới quý tộc thời đó. Những nhà đầu cơ bắt đầu mua hoa tulip, nụ hoa tulip và thậm chí cả hợp đồng hoa tulip một cách điên đảo, khiến giá cả càng tăng cao.

Hưng phấn (Euphoria)

Trong giai đoạn này, sự hứng thú và sự tin tưởng vào thị trường đạt đến đỉnh điểm. Giá tài sản tiếp tục tăng vọt, vượt qua giá trị thực tế và đạt đến mức không thể duy trì được trong thời gian dài. Các nhà đầu tư giữ tài sản đã có lợi nhuận lớn hoặc thậm chí trở nên giàu có chỉ trong một thời gian ngắn.

Hiệu ứng FOMO trở nên rất mạnh mẽ và lan rộng, khiến mọi người cảm thấy bị thôi thúc và áp lực gia nhập thị trường để không bỏ lỡ cơ hội kiếm lời lớn. Các tin tức tích cực được truyền thông mạnh mẽ và thông tin tiêu cực thường bị lọc bỏ hoặc giảm bớt tầm quan trọng. Mọi người trở nên lơ đễnh và không chịu nhìn nhận những rủi ro tiềm tàng.

Sự đắt đỏ của hoa tulip trở thành đề tài thú vị và sôi động trên khắp đất nước. Sự lan truyền thông tin này khiến cho mọi người đều tin rằng đất nước Hà Lan đang say mê và mê hoặc với hoa tulip và từ đó sẽ có lợi nhuận khổng lồ. Cơn sốt hoa tulip leo lên đến đỉnh điểm vào tháng 12/1636 khi giá của chúng tăng lên gấp 20 lần so với tháng 10 cùng năm.

Nhiều người bắt đầu mua hoa tulip bằng cách sử dụng đòn bẩy tài chính, sử dụng các hợp đồng phái sinh ký quỹ để mua nhiều hơn so với mức họ có thể chi trả. Vào năm 1636, nhu cầu buôn bán hoa tulip đã lên đến mức lớn, các trung tâm buôn bán hoa tulip thường xuyên được mở ra tại Sàn giao dịch chứng khoán Amsterdam, Rotterdam, Harlem và các thị trấn khác.

Chốt lời (Profit-Taking)

Giai đoạn chốt lời diễn ra khi những nhà đầu tư giàu kinh nghiệm bắt đầu nhận ra rằng giá tài sản đã đi xa hơn giá trị thực tế và có nguy cơ sụp đổ. Trong giai đoạn này, giá tài sản bắt đầu chững lại hoặc giảm nhẹ do những nhà đầu tư này quyết định bán ra và thu lời trước khi bong bóng kinh tế sụp đổ.

Những nhà đầu tư thông minh và có kinh nghiệm nhận ra rằng không thể giữ tài sản đến mãi mãi với giá cao hơn giá trị thực tế. Họ đưa ra quyết định thông minh chốt lời và rút lui khỏi thị trường trước khi bong bóng phát nổ, từ đó tránh được những tổn thất nặng nề. Việc này có thể góp phần làm giảm áp lực trong thị trường và làm giảm dần giá tài sản về mức ổn định hơn.

Khi giá hoa Tulip tăng lên một mức đột biến, một số thương nhân bắt đầu nhận ra rằng tình trạng này là bất thường so với giá trị thật của hoa. Vì vậy, họ quyết định bán bớt hoa tulip trong lúc tình hình vẫn đang thuận lợi. Những nhà đầu tư thông minh thực hiện việc này một cách từ từ, không gây sự hoang mang trong thị trường và đồng thời tăng giá trị tài sản còn lại của họ.

Hoảng loạn (Panic)

Đến giai đoạn này, sự lo sợ và hoảng loạn bắt đầu lan rộng trong thị trường. Nhà đầu tư đổ xô bán tháo tài sản, tạo ra một sự suy thoái và giảm giá nhanh chóng. Từng đợt bán tháo kéo theo nhau, khiến giá tài sản lao dốc nghiêm trọng, và nguồn cung tài sản tăng lên đáng kể hơn nhu cầu.

Trong giai đoạn khủng hoảng, sự sụp đổ của bong bóng là không thể tránh khỏi. Giá tài sản bắt đầu đảo chiều, được định giá lại dựa trên giá trị thực tế. Tuy nhiên, sau khi cơn sốt ban đầu đã qua, nhiều nhà đầu tư sẽ phải đối mặt với nợ lớn còn tồn lại từ việc chạy theo thị trường trong giai đoạn hưng phấn, và giá trị tài sản giảm sút nhanh chóng.

Sự bùng nổ của bong bóng hoa tulip cuối cùng đã gây ra một cuộc khủng hoảng kinh tế vào đầu năm 1637, khi giá trị của hoa tulip đột ngột lao dốc, khiến vô số nhà đầu tư, thương nhân và nông dân đối diện với nguy cơ phá sản.

Người mua hoa tulip thông báo rằng họ không thể trả mức giá cao như đã thỏa thuận trước đó và thị trường bắt đầu suy thoái. Các nhà buôn bắt đầu hoảng loạn khi giá của củ tulip giảm xuống chỉ còn 1% so với trước đó và thậm chí nhiều thời điểm giảm sâu hơn. Các chủ sở hữu củ tulip buộc phải thanh lý với bất kỳ giá nào.

Lợi nhuận ảo từ các hợp đồng giao dịch bị xóa sạch. Đến năm 1638, hoa tulip đã trở về mức giá ban đầu khi mới xuất hiện, xoá bỏ hoàn toàn những đỉnh cao không thực tế trong giai đoạn hưng phấn trước đó.

Tác động của bong bóng kinh tế đến thị trường chứng khoán

Khi bong bóng bắt đầu hình thành và phát triển, giá tài sản trên thị trường chứng khoán tăng lên một cách phi mã, thường vượt xa giá trị thực của các tài sản đó. Điều này thường xảy ra khi các nhà đầu tư quá lạc quan và thiếu nhận thức về rủi ro, chạy theo xu hướng và đưa ra quyết định đầu tư không cân nhắc. Tác động chính của bong bóng kinh tế đến thị trường chứng khoán bao gồm:

• Tăng giá phi mã: Giá cổ phiếu và tài sản tăng vọt, thường vượt qua các mức định giá hợp lý và nền kinh tế thực tế. Điều này tạo ra sự mua vào mãnh liệt từ các nhà đầu tư hoặc đầu cơ mong muốn kiếm lời nhanh chóng.
• Tạo ra sự kỳ vọng không thực tế: Bong bóng kinh tế tạo ra môi trường lạc quan vô lý và không thực tế, khiến nhà đầu tư tin rằng giá tài sản sẽ tiếp tục tăng mạnh mẽ. Điều này dẫn đến việc mua vào các cổ phiếu và tài sản với tư tưởng kiếm lời nhanh chóng mà không xem xét đến các yếu tố cơ bản và tiềm năng thực tế. Từ đó tạo ra sự chệch lệch giữa giá trị thực và giá trị giả định, làm cho thị trường trở nên không ổn định.
• Khủng hoảng tài chính: Bong bóng kinh tế thường kết thúc bằng một cuộc khủng hoảng tài chính nghiêm trọng, khi giá tài sản giảm mạnh, các công ty phá sản, ngân hàng gặp khó khăn, và sự suy thoái kinh tế kéo dài.

Các sự kiện bong bóng kinh tế nổi bật

Bên cạnh sự kiện bong bóng hoa tulip của Hà Lan mà Stock Insight chia sẻ bên trên, lịch sử kinh tế – tài chính thế giới còn ghi nhận các sự kiện bong bóng kinh tế nổi bật như:

Bong bóng Dotcom

Cuối những năm 1990, thị trường chứng khoán Mỹ chứng kiến sự ra đời của hàng loạt công ty internet có tên miền trang web kết thúc bằng “dotcom.” Sự xuất hiện của những công ty này đã tạo ra một cơn sốt lan truyền trong giới đầu tư, khiến nhà đầu tư đổ xô mua vào cổ phiếu của các công ty dotcom mà không quan tâm đến sản phẩm hay lợi nhuận thực sự của chúng.

Điều này đã dẫn đến một sự tăng vọt về giá chứng khoán đến năm 2001. Tuy nhiên, khi thời gian trôi qua, một số công ty internet đã công bố tình hình kinh doanh thua lỗ và thiếu tính bền vững. Dần dà, sự không thực tế trong định giá các công ty dotcom đã được nhìn nhận, và bong bóng dotcom bắt đầu rạn nứt. Cuối cùng, bong bóng dotcom đã vỡ khi các nhà đầu tư đua nhau bán tháo cổ phiếu, dẫn đến sụt giảm liên tục về giá chứng khoán. Những công ty dotcom không thể duy trì giá trị quá cao và phải đối mặt với thực tế khắc nghiệt.

Khủng hoảng Phố Wall năm 1929

Sự kiện Khủng hoảng Phố Wall năm 1929 là một cơn bão kinh tế ập đến Mỹ và nhanh chóng lan rộng ra toàn cầu, tạo nên một cuộc khủng hoảng kinh tế đáng sợ. Tất cả bắt đầu từ sự thăng hoa của thị trường chứng khoán Mỹ trong thập kỷ 1920 – 1929. Tại đó, người Mỹ đã hăng hái tham gia vào các giao dịch ký quỹ, thậm chí vay tiền từ ngân hàng và công ty chứng khoán để đầu tư. Đáng chú ý là cả các ngân hàng cũng không tránh khỏi việc đổ tiền gửi của khách hàng vào thị trường chứng khoán mà không tuân thủ các quy định cần thiết.

 

Kết quả, giá chứng khoán tăng chóng mặt, nhấn chìm nền kinh tế trong tình trạng không thể theo kịp tốc độ tăng của thị trường chứng khoán. Đến cuối năm 1929, sự tăng trưởng vượt quá sức chịu đựng, và cú ngã xuống tồi tệ đã diễn ra trong “Ngày thứ Ba đen tối” – ngày 29/10/1929. Nhà đầu tư hoảng loạn đổ xô bán tháo, khiến bảng điểm của các sàn chứng khoán Phố Wall không thể cập nhật nhanh chóng. Kết quả là bong bóng chứng khoán Phố Wall tan vỡ và gây ra sự sụp đổ của hơn 4.000 ngân hàng vào năm 1933.

Lời kết

Qua bài viết này, Stock Insight hy vọng bạn đã hiểu rõ hơn về bong bóng kinh tế là gì và tác động của nó đến thị trường chứng khoán. Hãy luôn duy trì sự cảnh giác và không đặt quá nhiều niềm tin vào sự tăng giá không kiểm soát để tránh rơi vào bẫy của bong bóng kinh tế.