9 tâm lý nhà đầu tư chứng khoán hay mắc phải và cách khắc phục

Để thành công, nhà đầu tư không chỉ cần hiểu về tài chính, kinh tế, chứng khoán mà còn phải nắm bắt và kiểm soát tâm lý khi đầu tư. Vậy yếu tố tâm lý đóng vai trò như thế nào lên mỗi quyết định của nhà đầu tư? Bài viết sau đây sẽ giúp nhà đầu tư trả lời cho câu hỏi trên.

Các tâm lý thường gặp của nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán

Tâm lý nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán là sự phản ánh thái độ của nhà đầu tư trước các diễn biến của thị trường. Có rất nhiều yếu tố tâm lý ảnh hưởng đến hành vi và mục tiêu tiêu của nhà đầu tư. Trong số đó, bốn yếu tố tâm lý phổ biến đó là tâm lý bầy đàn, quá tự tin, quá lạc quan hoặc bi quan và sợ thua lỗ.

9 tâm lý nhà đầu tư hay mắc phải

Bầy đàn (Tâm lý đám đông)

Đầu tiên, yếu tố tâm lý bầy đàn (Herd Mentality) được dùng để chỉ sự bắt chước lẫn nhau của một nhóm các nhà đầu tư dẫn đến những hành động, quyết định theo đám đông. Hành vi của mỗi nhà đầu tư cá nhân trong đám đông chịu sự tác động và điều chỉnh từ những nhà đầu tư khác.

Tâm lý bầy đàn sẽ thôi thúc lòng tham không đáy của nhà đầu tư vì khi đó họ chấp nhận mua cổ phiếu với giá cao, đồng thời tin rằng thị trường sẽ còn có người chấp nhận mua lại nó với giá cao hơn.

Trường hợp đám đông cùng mua vào một loại cổ phiếu sẽ dễ tạo ra giá ảo và không thực chất. Ngược lại đối với trường hợp nhà đầu tư lo sợ giá cổ phiếu giảm sẽ dẫn đến việc bán tháo để cắt lỗ (stop-loss), gây ra giảm sàn ở nhiều cổ phiếu.

Nguyên nhân của tâm lý bầy đàn xuất phát từ việc nhà đầu tư thiếu kinh nghiệm, không nắm bắt đầy đủ thông tin, tính chuyên nghiệp và kỷ luật chưa cao khi tham gia thị trường….Vì vậy để không bị cuốn vào tâm lý bầy đàn, nhà đầu tư cần chuẩn bị cho mình một cái đầu lạnh, song song với đó là việc  không ngừng học hỏi, trau dồi kiến thức để tránh bị phụ thuộc vào đám đông.

Quá tự tin

Tiếp theo, tâm lý quá tự tin (Overconfidence) cũng là một trong những yếu tố phổ biến ảnh hưởng đến hành vi và mục tiêu của nhiều nhà đầu tư.

Nhà đầu tư tự tin quá mức có xu hướng tin rằng họ giỏi hơn những người khác cả về khả năng dự đoán cũng như lựa chọn cổ phiếu tốt trong quyết định mua hoặc bán. Tuy nhiên, Odean (1998) đã chỉ ra rằng trung bình những nhà đầu tư quá tự tin thường nhận được tỷ suất sinh lợi thấp hơn thị trường.

Một vài nghiên cứu cho thấy cả nam giới và nữ giới đều thể hiện sự tư tin quá mức nhưng nam giới thường có mức độ tự tin trong đầu tư cao hơn (Shih-Wei, Johnnie và Ming-Chien, 2008; Barber và Odean, 2001). Tuy nhiên, nghiên cứu cũng chỉ ra rằng mức độ thành công trong đầu tư các cổ phiếu riêng lẻ của nữ giới cao hơn nam giới.

Lạc quan quá mức

Tâm lý lạc quan quá mức (Excessive Optimism) của nhà đầu tư xuất phát từ sự quá tự tin. Họ có niềm tin rằng các quyết định đầu tư của mình xảy ra trong tương lai sẽ tốt hơn hơn thực tế diễn ra. Ảnh hưởng của việc lạc quan quá mức là tích cực nếu yếu tố tâm lý này kích thích đầu tư trên thị trường chứng khoán.

Tuy nhiên, tâm lý lạc quan quá mức sẽ gây ra tác động tiêu cực trong trường hợp nhà đầu tư bất chấp rủi ro và không biết điểm dừng cho dù đang bị thua lỗ dẫn đến tâm lý bi quan quá mức.

Sợ thua lỗ

Tâm lý sợ thua lỗ xảy ra khi nhà đầu tư đối mặt với rủi ro bằng cách giữ lại những mã chứng khoán hạ giá và chờ cho giá tăng trở lại. Việc phải đưa ra quyết định hoặc lựa chọn sẽ đẩy nhà đầu tư vào trạng thái tâm lý lo sợ rằng mình có thể sẽ mắc sai lầm.

Yếu tố tâm lý này xuất phát từ việc thiếu tự tin vào bản thân, thiếu kiến thức và kinh nghiệm thực tế trong đầu tư chứng khoán. Tâm lý sợ thua lỗ sẽ khiến nhà đầu tư lưỡng lự và bỏ qua những thời điểm tốt để hành động.

Tham lam

Tâm lý tham lam trong đầu tư thường xuất phát từ mong muốn kiếm được lợi nhuận càng nhanh và càng lớn càng tốt. Nhà đầu tư tham lam có thể đánh giá rủi ro không đúng cách và áp dụng các chiến lược đầu tư quá rủi ro.

Họ có thể dễ dàng bị cuốn vào các quyết định đầu tư cảm xúc, thậm chí là lệ thuộc vào các tipster hoặc tin đồn từ thị trường, mà có thể dẫn đến thất bại và thua lỗ.

Để vượt qua tâm lý tham lam, nhà đầu tư cần phải xác định được mục tiêu đầu tư cụ thể, thiết lập kế hoạch đầu tư dựa trên một chiến lược rõ ràng, và tuân thủ nguyên tắc quản lý rủi ro. Điều này có thể giúp họ duy trì sự kiên nhẫn và tự kiểm soát trong quá trình đầu tư.

Thiếu kiên nhẫn

Tâm lý thiếu kiên nhẫn thể hiện sự mong đợi kết quả nhanh chóng và không kiên nhẫn đợi đến khi thị trường phản ánh đúng giá trị thực sự của một tài sản.

Nhà đầu tư thiếu kiên nhẫn có thể dễ dàng bán ra tài sản khi chúng giảm giá mà không chờ đợi sự phục hồi, hoặc họ có thể đầu tư vào các tài sản ngắn hạn với hy vọng kiếm lời nhanh.

Để khắc phục tâm lý thiếu kiên nhẫn, nhà đầu tư cần phải có một kế hoạch đầu tư dài hạn và tuân thủ nó một cách nghiêm ngặt. Họ cũng cần phải hiểu rằng thị trường chứng khoán có thể biến động và cần kiên nhẫn để chờ đợi lợi nhuận.

Hoạt động theo cảm xúc

Tâm lý hoạt động theo cảm xúc có thể dẫn đến quyết định đầu tư không cân nhắc dựa trên sự hứng thú, sợ hãi, hoang mang hoặc tham lam.

Khi nhà đầu tư quyết định mua hoặc bán cổ phiếu dưới tác động của cảm xúc, họ có thể đánh mất khả năng lý thuyết và làm sai lầm đáng tiếc.

Để đối phó với tâm lý hoạt động theo cảm xúc, nhà đầu tư cần phải tạo ra một kế hoạch giao dịch cụ thể và tuân thủ nó. Họ cũng cần phải thực hiện quy trình quyết định đầu tư một cách khách quan và không để cảm xúc chi phối quyết định của họ.

Thời kỳ khủng hoảng và sự phục hồi

Trong thời kỳ khủng hoảng, nhà đầu tư thường trải qua tâm lý hoảng loạn và panick. Họ có thể bán ra tài sản một cách vội vàng dưới tác động của lo sợ và lo ngại.

Ngược lại, trong thời kỳ phục hồi, tâm lý lạc quan có thể khiến họ bỏ lỡ cơ hội đầu tư khi giá cổ phiếu tăng.

Để quản lý tâm lý trong thời kỳ khủng hoảng và sự phục hồi, nhà đầu tư cần phải duy trì sự kiên nhẫn và tuân thủ kế hoạch đầu tư của họ. Họ cũng nên xem xét cơ hội mua vào trong thời kỳ khủng hoảng kinh tế và thực hiện phân bổ đầu tư cân nhắc trong thời kỳ phục hồi.

Ảnh hưởng từ thông tin truyền thông

Tin tức và thông tin từ phương tiện truyền thông và mạng xã hội có thể ảnh hưởng đến tâm lý nhà đầu tư. Sự lan truyền nhanh chóng của tin tức có thể dẫn đến sự biến động trong thị trường và làm cho nhà đầu tư phản ứng dựa trên cảm xúc. Họ có thể mua hoặc bán tài sản dưới tác động của thông tin không kiểm chứng hoặc không được xác thực.

Để quản lý tâm lý ảnh hưởng từ thông tin truyền thông, nhà đầu tư cần phải đánh giá thông tin một cách khách quan và xác minh tính xác thực trước khi đưa ra quyết định đầu tư. Họ cũng nên tạo ra một mô hình tâm lý lành mạnh để đối phó với sự biến.

Cách quản lý tâm lý nhà đầu tư 

Quản lý tâm lý nhà đầu tư trong đầu tư chứng khoán là một phần quan trọng trong việc trở thành một nhà đầu tư thành công. Dưới đây là một số cách để bạn có thể quản lý tâm lý nhà đầu tư khi đầu tư trên thị trường chứng khoán:

1. Kế hoạch đầu tư rõ ràng: Hãy thiết lập một kế hoạch đầu tư cụ thể và chi tiết. Kế hoạch này nên bao gồm mục tiêu đầu tư, nguồn vốn, phân bổ tài sản, và chiến lược giao dịch. Điều này giúp bạn có một hướng đi cụ thể và tránh quyết định đầu tư dưới tác động của cảm xúc. Nếu bạn mới bắt đầu bước vào thị trường chứng khoán, thì bài viết này hoàn toàn cần thiết với bạn!
2. Tuân thủ kế hoạch: Làm việc theo kế hoạch đầu tư một cách nghiêm ngặt. Đừng thay đổi kế hoạch của bạn dưới áp lực cảm xúc. Tuân thủ nguyên tắc quản lý rủi ro và đặt các điểm dừng lỗ (stop-loss) và điểm chốt lời (take-profit) để đảm bảo rằng bạn không mất quá nhiều tiền khi thị trường biến động. Hãy đọc thêm về Hướng dẫn cách đọc biểu đồ chứng khoán cho nhà đầu tư F0 để biết thêm kiến thức để xác định các điểm trong chứng khoán dễ hơn bạn nhé!
3. Tạo danh mục đầu tư đa dạng: Đa dạng hóa danh mục đầu tư có thể giúp giảm rủi ro. Đừng đặt tất cả nguồn vốn vào một loại tài sản hoặc một cổ phiếu duy nhất. Thay vào đó, phân bổ tiền vào nhiều loại tài sản khác nhau, chẳng hạn như cổ phiếu, trái phiếu, và tài sản phi tài chính.
4. Tập trung vào dữ liệu và thông tin: Đối với mỗi quyết định đầu tư, hãy nghiên cứu và thu thập thông tin đáng tin cậy. Đừng dựa vào tin đồn hoặc thông tin không được kiểm chứng. Sử dụng dữ liệu và thông tin để đánh giá mức độ rủi ro và tiềm năng sinh lời của một khoản đầu tư.
5. Tạo một kế hoạch tài chính cá nhân: Để quản lý tâm lý trong đầu tư, bạn cần phải có một kế hoạch tài chính cá nhân. Xác định số tiền bạn có thể đầu tư mà không ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày của bạn. Điều này giúp bạn tránh tình trạng tài chính căng thẳng khi gặp thua lỗ.
6. Tự kiểm soát cảm xúc: Khi thị trường biến động, cảm xúc như sợ hãi và tham lam có thể xuất hiện. Hãy tự kiểm soát cảm xúc của mình bằng cách tránh đánh giá thị trường dưới tác động của chúng. Nếu bạn cảm thấy căng thẳng hoặc quá phấn khích, hãy tạm ngưng giao dịch và thư giãn.
7. Học hỏi và cải thiện: Đầu tư là một quá trình liên tục học hỏi. Hãy luôn cải thiện kiến thức của bạn về thị trường và các công cụ đầu tư. Học từ kinh nghiệm của mình cũng như từ những người đầu tư thành công khác.
8. Sử dụng hỗ trợ từ chuyên gia: Nếu bạn cảm thấy không tự tin trong quản lý đầu tư của mình hoặc gặp khó khăn, hãy xem xét sử dụng dịch vụ từ chuyên gia tài chính hoặc tư vấn đầu tư. Họ có thể giúp bạn xác định và thực hiện các chiến lược đầu tư phù hợp với mục tiêu và tình hình tài chính của bạn.

Quản lý tâm lý trong đầu tư là một phần quan trọng của việc xây dựng một sự nghiệp đầu tư bền vững. Bằng cách tuân thủ kế hoạch, giữ kiểm soát cảm xúc, và học hỏi liên tục, bạn có thể tạo điều kiện thuận lợi cho sự thành công trong thị trường chứng khoán.

Kết luận

Để thành công trên thị trường chứng khoán, nhà đầu tư cần phải biết cách quản lý tâm lý của họ. Điều này bao gồm việc thiết lập kế hoạch đầu tư, tuân thủ kế hoạch một cách nghiêm ngặt, đa dạng hóa danh mục đầu tư, tập trung vào dữ liệu và thông tin đáng tin cậy, và tự kiểm soát cảm xúc. Họ cũng cần phải có một kế hoạch tài chính cá nhân và luôn học hỏi để cải thiện kỹ năng và kiến thức đầu tư của mình.

Quản lý tâm lý học trong đầu tư chứng khoán là một quá trình liên tục và đòi hỏi sự kiên nhẫn và tự kiểm soát. Tuy nhiên, nó là yếu tố quyết định cho sự thành công và bền vững trên thị trường chứng khoán. Bằng cách hiểu và quản lý tâm lý của mình, nhà đầu tư có thể đạt được mục tiêu đầu tư của họ và đảm bảo sự ổn định tài chính trong tương lai.

Mở tài khoản chứng khoán online HSC ngay hôm nay để bắt đầu hành trình đầu tư cùng nhiều kiến thức được cập nhật tại HSCEdu. Đừng quên thường xuyên cập nhật  tin tức thị trường chứng khoán mới nhất trên Stock Insight bạn nhé!