Đầu tư chứng khoán: Nếu bạn quản lý được cảm xúc, bạn sẽ quản lý được tiền bạc

Trong đầu tư chứng khoán, thành công không chỉ đến từ kiến thức hay chiến lược mà còn từ khả năng quản lý cảm xúc. Tại sao cảm xúc lại ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng quản lý tiền bạc? Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn và học cách kiểm soát bản thân để đầu tư hiệu quả.

Mối liên hệ giữa quản lý cảm xúc và quản lý tiền bạc trong đầu tư chứng khoán

Quản lý tiền bạc không đơn thuần là việc xử lý các con số mà còn đòi hỏi khả năng kiểm soát cảm xúc ảnh hưởng tới khả năng xử lý. Cảm xúc là yếu tố thúc đẩy quyết định không sáng suốt được đưa ra một cách nhanh chóng, những quyết định tài chính được đưa ra khi chưa đủ dữ liệu phân tích mà phần lớn dựa trên tác động từ cảm xúc sẽ mang lại nhiều hiệu quả tiêu cực cho tài sản cá nhân.

Cảm xúc ảnh hưởng đến tiền bạc như thế nào?

Cảm xúc là yếu tố then chốt chi phối nhà đầu tư tiếp cận và ra quyết định đầu tư. Khi cảm xúc vượt quá tầm kiểm soát, chúng sẽ dẫn đến những quyết định tài chính không lành mạnh như:

• Đặt cược rủi ro lớn khi quá tự tin (lòng tham): Khi thị trường tăng trưởng mạnh, nhà đầu tư chứng khoán dễ rơi vào cảm giác tự mãn và tự tin quá mức vào bản thân. Điều này dẫn tới nhà đầu tư có thể đưa ra các quyết định đặt cược lớn hơn vào lệnh tiếp theo, cũng như cân nhắc sử dụng mức ký quỹ cao hơn vào những khoản đầu tư rủi ro cao mà không được cân nhắc kỹ càng. Trong trường hợp thị trường đảo chiều, nhà đầu tư thường mất khả năng xử lý các khoản đầu tư sai lầm này, dẫn tới phải chịu thiệt hại lớn.
• Bán tháo tài sản khi hoảng sợ, khiến lỗ càng lớn: Trong trường hợp này, nhà đầu tư bị phản ứng tiêu cực quá mức khi thị trường bắt đầu biến động tiêu cực. Để tránh nổi sợ mất mát lớn hơn, nhà đầu tư vội vàng bán tháo các cổ phiếu, hành động này không hẳn giúp giảm tổn thất vì nó chưa trải qua việc đánh giá lại khả năng hồi phục của tài sản. Những quyết định này khiến nhà đầu tư bỏ lỡ cơ hội hồi phục sâu đó, và chuyển qua tâm lý chờ bắt “dao” để cứu lại khoản lỗ trước đó. 

Quản lý cảm xúc tốt giúp nhà đầu tư:

• Tuân thủ kế hoạch đầu tư đã đặt ra: Kiểm soát tốt cảm xúc, nhà đầu tư chứng khoán sẽ không bị cuốn theo những biến động ngắn hạn. Điều này giúp nhà đầu tư giữ vững được kế hoạch đầu tư được lên từ ban đầu, tránh những quyết định vội vàng gây thiệt hại lâu dài.
• Duy trì chiến lược dài hạn thay vì chạy theo tâm lý thị trường: Để có thể duy trì một chiến lược đầu tư chứng khoán dài hạn đòi hỏi nhà đầu tư phải có sự kiên nhẫn và khả năng kiểm soát cảm xúc trước những áp lực tiêu cực của thị trường trong ngắn hạn. Nhà đầu tư không bị tác động bởi tâm lý dám động sẽ có thể tận dụng lợi thế của các chiến lược dài hạn với sự an toàn cao để gia tăng giá trị tài sản. 

Lý do quản lý cảm xúc là yếu tố quyết định trong quản lý tiền bạc

Tiền bạc không chỉ cần quản lý bằng con số mà còn bằng tư duy tỉnh táo và ổn định cảm xúc. Trong thực tế, những quyết định liên quan đến tiền bạc thường không đơn thuần dựa trên logic, mà còn bị chi phối bởi cảm xúc. Những cảm xúc như lo lắng, sợ hãi, hoặc hưng phấn có thể làm lu mờ tư duy, dẫn đến các hành động thiếu suy nghĩ. Khi có thể kiểm soát cảm xúc, nhà đầu tư chứng khoán có thể làm chủ tài chính cá nhân, thay vì để cảm xúc kiểm soát cuộc sống và tài chính cá nhân.

>> Xem thêm: Tư duy như ông chủ Casino: Bài học về quản trị rủi ro và quản lý cảm xúc

Những cạm bẫy cảm xúc khiến nhà đầu tư chứng khoán mất kiểm soát tài chính

Tâm lý sợ hãi (Fear)

Ví dụ: Khi thị trường đầu tư chứng khoán giảm mạnh, nhà đầu tư vội vàng bán tháo cổ phiếu mà không phân tích lại nguyên nhân dẫn tới đợt giảm giá, cũng như bỏ qua việc phân tích kỹ thuật để đánh giá lại xu hướng dài hạn của cổ phiếu.

Hậu quả: Bán cổ phiếu ở mức giá thấp, chịu thua lỗ nặng nề. Cũng như mất cơ hội khi thị trường hồi phục hoặc đảo chiều.

Nguyên nhân: Do tâm lý “cắt lỗ ngày lập tức” để tránh cảm giác mất mát kéo dài và mất mát lớn hơn thúc đẩy nhà đầu tư đưa ra quyết định bán ngay lập tức.

Lòng tham (Greed)

Ví dụ: Vì kỳ vọng mức lợi nhuận lớn trong thời gian ngắn, nhà đầu tư chứng khoán đưa ra quyết định đầu tư bằng tất cả tài chính mình có hoặc vay mượn thêm để có vốn đầu tư lớn nhất có thể bất chấp các rủi ro có thể xảy ra.

Hậu quả: Thiếu tiền dự phòng cho các tình huống khẩn cấp hoặc chi phí hàng ngày. Gặp rủi ro lớn và có nguy cơ mất trắng toàn bộ số vốn khi thị trường không diễn ra như mong đợi. 

Nguyên nhân: Lòng tham khiến con người mờ mắt trước những “bức tranh” lợi nhuận lớn, làm mất đi sự tỉnh táo, đánh giá khách quan, quên đi những cảnh báo rủi ro hiện hữu.

FOMO (Fear of Missing Out)

Ví dụ: Nhà đầu tư tham gia mua cổ phiếu hoặc tài sản khác khi giá đã tăng một thời gian, chỉ vì sợ bỏ lỡ cơ hội kiếm lời như những nhà đầu tư khác.

Hậu quả: Mua tài sản với giá quá cao, dẫn đến khó sinh lời hoặc thậm chí thua lỗ khi thị trường đầu tư chứng khoán điều chỉnh.

Nguyên nhân: Sự lo lắng khi thấy người khác thành công sẽ khiến bạn vội vàng hành động mà không dựa trên dữ liệu và phân tích.

>> Xem thêm: FOMO là gì? 5 Cách đánh bại bẫy FOMO trong chứng khoán

Tâm lý tiếc nuối

Ví dụ: Ám ảnh bởi những sai lầm trong quá khứ, như việc không mua “đuổi” một cổ phiếu đang tăng, hay bán sớm một cổ phiếu tốt và sau đó không đủ an toàn để có thể đầu tư lại cổ phiếu đó. 

Hậu quả: Không giao dịch theo kế hoạch định sẵn.

Nguyện nhân: Từ những tâm lý tiếc nuối này dẫn tới lần tiếp theo gặp trường hợp tương tự nhà đầu tư đưa ra quyết định để bù đắp sự tiếc nuối.

Làm thế nào để quản lý cảm xúc để kiểm soát tiền bạc tốt hơn trong đầu tư chứng khoán?

Áp dụng tư duy dài hạn:

• Đầu tư chứng khoán hoặc các tài sản tài chính khác không phải là con đường làm giàu nhanh chóng. Bạn cần nhìn vào bức tranh lớn thay vì bị phân tâm bởi những biến động ngắn hạn. Khi thị trường giảm, hãy tự hỏi “giá trị dài hạn của tài sản này là gì?” thay vì vội vàng bán tháo.
• Đừng để tin đồn hay tâm lý đám đông ảnh hưởng đến quyết định. Hãy dựa vào các yếu tố cơ bản như doanh thu, lợi nhuận, và tiềm năng tăng trưởng. Một cổ phiếu tốt sẽ phục hồi sau khủng hoảng, trong khi giá trị thực của nó không thay đổi.

Lập kế hoạch tài chính rõ ràng:

• Trước khi tham gia đầu tư chứng khoán, hãy đánh giá khả năng tài chính của bản thân và xác định mức rủi ro bạn có thể chịu được mà không ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày.
• Đặt các ngưỡng chốt lời, cắt lỗ cụ thể để tránh quyết định cảm tính khi thị trường biến động. Ví dụ: Nếu đạt được lợi nhuận 20%, bạn sẽ bán để bảo toàn lợi nhuận. Hoặc nếu lỗ 10%, bạn sẽ dừng lỗ để tránh thiệt hại thêm.
• Không đặt tất cả tiền vào một khoản đầu tư duy nhất. Việc đa dạng hóa danh mục đầu tư giúp bạn giảm thiểu rủi ro và giữ tâm lý ổn định hơn.

Rèn luyện tâm lý ổn định:

• Tự hỏi: “Quyết định này dựa trên lý trí hay cảm xúc?”, “Quyết định này có phù hợp với kế hoạch tài chính của tôi không?”.
• Thực hành kiểm soát cảm xúc:
  • Tập trung vào hơi thở: Khi cảm thấy căng thẳng, hãy thực hiện bài tập hít thở sâu để lấy lại bình tĩnh.
  • Tập thiền hoặc yoga: Những hoạt động này giúp giảm căng thẳng và rèn luyện khả năng quản lý cảm xúc tốt hơn.

Học cách chấp nhận rủi ro: Không có khoản đầu tư chứng khoán nào hoàn toàn an toàn. Thay vì cố gắng tránh rủi ro, hãy chấp nhận nó như một phần của cuộc chơi và chuẩn bị tâm lý cho những tình huống bất ngờ. Khi gặp rủi ro, thay vì hoảng loạn, hãy đánh giá xem bạn có thể học được gì từ tình huống đó để cải thiện chiến lược đầu tư trong tương lai.

Nhờ đến sự hỗ trợ chuyên môn: Nếu bạn cảm thấy khó kiểm soát cảm xúc hoặc thiếu kinh nghiệm, hãy tìm đến cố vấn tài chính hoặc tham gia các khóa học về đầu tư. Điều này giúp bạn có thêm sự tự tin và tránh các quyết định bị cảm xúc chi phối.

Câu chuyện thực tế: Bài học từ những nhà đầu tư chứng khoán thành công

Warren Buffett: một trong những nhà đầu tư thành công nhất thế giới, không chỉ được biết đến bởi những quyết định đầu tư xuất sắc mà còn bởi khả năng kiểm soát cảm xúc tuyệt vời. Ông nổi tiếng với câu nói kinh điển: “Hãy sợ hãi khi người khác tham lam và tham lam khi người khác sợ hãi.”

Ví dụ: Trong giai đoạn trước khủng hoảng dot-com năm 2000, Buffett từ chối đầu tư vào các công ty công nghệ “nóng” vì ông không thấy giá trị thực sự. Quyết định này đã giúp ông tránh được tổn thất lớn khi bong bóng vỡ.

Bài học rút ra: 

Quản lý cảm xúc là chìa khóa thành công: Dù thị trường có dao động thế nào, việc duy trì tâm lý bình tĩnh và tập trung vào giá trị thực của tài sản là điều tối quan trọng.

Kiên nhẫn và có tư duy dài hạn: Thành công không đến từ những hành động bốc đồng. Kiên nhẫn chờ những cơ hội phù hợp và duy trì quan điểm dài hạn trong mọi quyết định đầu tư.

Không chạy theo đám đông: Đám đông không phải luôn đúng, quan trọng hơn hết đám đông trên thị trường chưa hẳn là người nắm giữ phần lớn”tiền” trên thị trường. Nên đám đông không đại diện được dòng tiền lớn đang ra quyết định gì.

Kết luận

Quản lý cảm xúc là nền tảng quan trọng trong hành trình đầu tư chứng khoán. Khi cảm xúc được kiểm soát tốt, nhà đầu tư không chỉ tránh được những sai lầm do tâm lý hoảng loạn, lòng tham, hay FOMO, mà còn duy trì được chiến lược dài hạn và nâng cao khả năng tối ưu hóa lợi nhuận. Đầu tư thành công không chỉ dựa vào kiến thức, mà còn là sự cân bằng giữa tư duy lý trí và sự tỉnh táo trước những biến động thị trường.

Bằng cách rèn luyện khả năng tự kiểm soát, lập kế hoạch tài chính rõ ràng và học hỏi từ các nhà đầu tư thành công, bạn có thể vững vàng hơn trước những thử thách. Hãy nhớ rằng, trong thế giới tài chính, giữ bình tĩnh và tập trung vào giá trị thực sẽ mang lại cho bạn lợi thế bền vững, giúp bạn tiến gần hơn đến mục tiêu quản lý tài chính hiệu quả và đạt được sự thành công lâu dài.

Bạn có thể bắt đầu hành trình của mình bằng cách tham gia các khóa học về đầu tư tại HscEdu. Để biết thêm nhiều thông tin cũng như tin tức từ thị trường chứng khoán hay các kiến thức về đầu tư tài chính, các bạn có thể theo dõi thêm tại Stock Insight nhé!

Nguyễn Thị Vui
Account Manager