2 công cụ chứng khoán phái sinh tại Việt Nam hiện nay

Sau rất nhiều chờ đợi, thị trường chứng khoán phái sinh đã chính thức được vận hành vào 08/2017. Sự kiện này đánh dấu thêm một bước hoàn thiện cấu trúc thị trường tài chính đầu tư của Việt Nam. Sự ra đời của sản phẩm phái sinh không chỉ cung cấp cho nhà đầu tư thêm một kênh đầu tư mới mà còn đóng vai trò là công cụ phòng vệ rủi ro .

Bài viết dưới đây sẽ mang đến cho nhà đầu tư một góc nhìn đa chiều hơn về các công cụ chứng khoán phái sinh đang và sắp được triển khai tại thị trường chứng khoán Việt Nam.

Trong giai đoạn đầu vận hành, chỉ có duy nhất một sản phẩm được đưa vào giao dịch là Hợp đồng tương lai chỉ số VN30. Sắp tới sẽ có thêm một sản phẩm mới nữa dự kiến đi vào vận hành là Chứng quyền có đảm bảo (Covered Warrant).

Các công cụ chứng khoán phái sinh tại Việt Nam

Hợp đồng tương lai chỉ số VN30

Hợp đồng tương lai VN30 là thỏa thuận mua bán chỉ số VN30 tại mức giá định sẵn với ngày đáo hạn trong tương lai. Nếu chỉ số VN30 vào ngày đáo hạn cao hơn giá hợp đồng giao dịch thì bên mua (Long) sẽ có lời, và ngược lại.

Với công cụ này, nhà đầu tư có thể đầu tư vào thị trường chung thay vì đầu tư vào một vài cổ phiếu. Hơn nữa, nhà đầu tư có thể thực hiện bán khống hợp đồng tương lai, vốn chưa được cho phép ở thị trường cơ sở.

Ngoài ra, hợp đồng tương lai có thể dùng phòng vệ rủi ro (Hedging). Bằng cách bán hợp đồng tương lai, nhà đầu tư đang nắm giữ cổ phiếu trên thị trường cơ sở có thể hạn chế thua lỗ trong trường hợp thị trường giảm điểm.

Để giao dịch hợp đồng tương lai, nhà đầu tư chỉ cần ký quỹ một lượng tiền bằng 13% giá trị hợp đồng. Vì tỷ lệ đòn bẩy lớn, hợp đồng tương lai có thể đem lại lợi nhuận cao, nhưng cũng đi kèm với rủi ro thua lỗ lớn. Để hạn chế rủi ro thanh toán từ cả 2 phía mua và bán, hợp đồng tương lai được thanh toán lãi/lỗ hằng ngày thông qua trung tâm lưu ký.

Chứng quyền có đảm bảo (Covered Warrant – CW)

Chứng quyền có bảo đảm là một loại công cụ cho phép người sở hữu có quyền (không phải nghĩa vụ) mua/bán một loại tài sản cơ sở tại một mức giá xác định vào trước hoặc vào ngày đáo hạn.

Trong giai đoạn đầu triển khai tại thị trường Việt Nam, chứng quyền là quyền mua (call) kiểu Châu Âu (chỉ thực hiện quyền vào ngày đáo hạn), với tài sản cơ sở được chọn là cổ phiếu thuộc VN30 hoặc HNX30 đáp ứng các tiêu chí về giá trị vốn hóa, thanh khoản, tỷ lệ tự do chuyển nhượng, …

Để sở hữu chứng quyền, nhà đầu tư chỉ phải trả một khoản phí cố định cho tổ chức phát hành (công ty chứng khoán) và không phải thực hiện ký quỹ. Nếu giá cổ phiếu cơ sở tăng lên cao hơn so với giá thực hiện của chứng quyền vào ngày đáo hạn, nhà đầu tư sẽ có lời.

Ngược lại, nếu giá cổ phiếu thấp hơn giá thực hiện, nhà đầu tư không thực hiện quyền và chỉ chịu lỗ mức tối đa bằng phí mua quyền. Như vậy, đây là một công cụ đầu tư có tỷ suất sinh lời không giới hạn trong khi mức lỗ tối đa đã xác định trước.

Vì trong giai đoạn đầu, chỉ có quyền mua được triển khai, nên nhà đầu tư chưa thể thực hiện phòng vệ bằng cách sử dụng công cụ này.

Thực trạng hoạt động của thị trường phái sinh tại Việt Nam

Ngày 10/08/2017 đánh dấu sự kiện sản phẩm phái sinh hợp đồng tương lai chỉ số VN30 được ra mắt. Đây là sản phẩm phái sinh đầu tiên được giao dịch chính thực trên sàn chứng khoán. Nhưng thực tế, trong giai đoạn 2007-2009, một số sản phẩm phái sinh đầu tiên mà chủ yếu là quyền chọn cổ phiếu đã được công ty chứng khoán giao dịch trực tiếp với khách hàng.

Ngoài phái sinh chứng khoán, các sàn giao dịch hàng hóa ở Việt Nam cũng đã hình thành và phát triển trong quá khứ như sàn giao dịch điều thô (2002), sàn giao dịch thủy sản (2004), sàn giao dịch cà phê (2004)… chứng tỏ nhu cầu thực tế về các sản phẩm phái sinh, mặc dù mới chỉ được giao dịch trên sàn phi tập trung.

Dựa vào kinh nghiệm triển khai của thị trường phái sinh quốc tế, sản phẩm hợp đồng tương lai chỉ số là sản phẩm đầu tiên được chọn. Điều này tương tự như kinh nghiệm ở Thái Lan khi hợp đồng tương lai chỉ số là sản phẩm được triển khai đầu tiên và rất thành công.

Thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam liên tục ghi nhận các kỷ lục mới, nếu phiên giao dịch đầu tiên vào ngày khai trương thị trường, khối lượng giao dịch toàn thị trường đạt 487 hợp đồng. Tính trong năm 2018, tổng khối lượng giao dịch đạt 19.697.764 hợp đồng, bình quân khối lượng giao dịch đạt 78.791 hợp đồng/phiên, tăng gấp 7 lần so với năm 2017.

Hiện có trên 90% nhà đầu tư trên thị trường cơ sở là nhà đầu tư cá nhân, trong khi con số này trên thị trường phái sinh lên tới trên 95%. Số lượng tài khoản giao dịch phái sinh mới liên tục tăng, trung bình mỗi ngày có 153 tài khoản mới. Tính đến ngày 31/12/2018, đã có 57.677 tài khoản giao dịch phái sinh được mở, tăng gấp 3,4 lần so với cuối năm 2017.

Trong khi các nước trong khu vực thường mở cửa thị trường phái sinh sau khoảng 30 năm kể từ ngày mở cửa thị trường chứng khoán cơ sở, thì tại Việt Nam, thời gian đã được rút ngắn chỉ sau hơn 17 năm.

Phát triển thị trường chứng khoán phái sinh sẽ không chỉ làm tăng tính thanh khoản của thị trường và cung cấp các phương tiện để phòng ngừa rủi ro (hedging) cho những nhà đầu tư, mà còn giúp thị trường trở nên hiệu quả hơn thông qua các hoạt động kinh doanh chênh lệch giá liên thị trường.

Thuận lợi của thị trường phái sinh Việt Nam

• Quy mô của thị trường chứng khoán cơ sở liên tục gia tăng. Sự gia tăng về quy mô của thị trường chứng khoán cơ sở được thể hiện rõ nét thông qua sự gia tăng về giá trị vốn huy động, số lượng chứng khoán niêm yết và nhà đầu tư tham gia thị trường.
• Nhu cầu sử dụng chứng khoán phái sinh để phòng ngừa rủi ro ngày càng rõ rệt. Sự trồi sụt của thị trường chứng khoán Việt Nam trong thời gian vừa qua đã gây ra những tổn thất không nhỏ cho các nhà đầu tư, nhu cầu sử dụng các chứng khoán phái sinh đơn giản để phòng vệ rủi ro chính vì thế lại được dấy lên mạnh mẽ.
• Khung pháp lý cho thị trường chứng khoán phái sinh đã được xây dựng dựa trên điều kiện thị trường và đảm bảo được các thông lệ quốc tế.
• Cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin đã có những bước phát triển mạnh trong giai đoạn vừa qua.
• Phát triển thị trường chứng khoán phái sinh là một nội dung hết sức quan trọng và cần thiết trong Chiến lược phát triển của thị trường chứng khoán Việt Nam giai đoạn 2011 – 2020 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt trong đó chỉ rõ: Tái cấu trúc mô hình tổ chức thị trường chứng khoán Việt Nam theo hướng: (i) Tổ chức việc giao dịch chứng khoán theo hướng cả nước chỉ có một Sở giao dịch Chứng khoán; (ii) Phân định các khu vực thị trường thành thị trường cổ phiếu, thị trường trái phiếu, thị trường chứng khoán phái sinh.

Hy vọng thông tin trong bài viết này đã giúp bạn hiểu rõ hơn về 2 công cụ chứng khoán phái sinh tại thị trường Việt Nam hiện nay để có những quyết định khôn ngoan và chính xác khi thực hiện các giao dịch liên quan đến tài chính.

Mở tài khoản online chứng khoán HSC ngay hôm nay để bắt đầu hành trình đầu tư cùng nhiều kiến thức được cập nhật tại HSCEdu. Đừng quên thường xuyên cập nhật  tin tức thị trường chứng khoán mới nhất trên Stock Insight bạn nhé!