Mô hình Ponzi là gì? Cách phát hiện và phòng tránh mô hình Ponzi

Mô hình Ponzi, một hình thức đầu tư gian lận hứa hẹn lợi nhuận cao với rủi ro thấp, đã gây ra nhiều cuộc lừa đảo và thiệt hại tài chính nghiêm trọng cho thị trường đầu tư. Trong bài viết này, Stock Insight sẽ diễn giải chi tiết về mô hình này, cùng với lịch sử hình thành, cách hoạt động, và hậu quả của nó.

Mô hình Ponzi là gì?

Định nghĩa

Mô hình Ponzi là một hình thức gian lận trong đầu tư, hứa hẹn sẽ đem lại lợi nhuận cao, rủi ro thấp cho nhà đầu tư. Trong mô hình Ponzi, công ty hoặc cá nhân tổ chức tập trung tất cả năng lực của mình vào việc thu hút khách hàng mới bỏ tiền ra đầu tư. Tiền thu được từ những nhà đầu tư này sẽ được sử dụng để trả lãi cho những nhà đầu tư cũ. Mô hình này chỉ tồn tại khi và chỉ khi luôn có dòng tiền mới liên tục ra -vào, ngược lại thì sẽ sụp đổ.

Mô hình này được đặt tên theo tên của Charles Ponzi, một kẻ lừa đảo đã thành công trong việc thuyết phục hàng ngàn khách hàng đầu tư tiền vào công ty của ông ta. Mô hình Ponzi không chỉ tồn tại trong lĩnh vực đầu tư, mà còn xuất hiện trong nhiều lĩnh vực khác nhau như bất động sản, quỹ đầu tư, và thậm chí là các mô hình kinh doanh truyền thống.

Lịch sử hình thành

Đây không phải là một ý tưởng mới mẻ và đã tồn tại từ thời kỳ cuối thế kỷ 19 hoặc đầu thế kỷ 20. Các cuộc lừa đảo đầu tiên của loại này được tiến hành bởi Adele Spitzeder tại Đức và Sarah Howe tại Hoa Kỳ trong thời gian này.

Các cuốn tiểu thuyết Martin Chuzzlewit và Little Dorrit của nhà văn Charles Dickens đã mô tả phương pháp của mô hình Ponzi trong các tác phẩm của mình. Tuy nhiên, nó thực sự nổi tiếng và thu hút sự chú ý lớn khi Charles Ponzi thực hiện mô hình này vào năm 1919. Mô hình Ponzi của ông tập trung vào dịch vụ bưu chính Mỹ.

Vào thời điểm đó, dịch vụ bưu chính Mỹ đã phát triển đến các phiếu trả lời quốc tế, cho phép người gửi trước mua tem bưu chính và gửi chúng trong thư của mình. Người nhận sẽ mang phiếu này đến cơ sở bưu điện địa phương và đổi chúng thành tem bưu chính ưu tiên cần thiết để gửi trả lời. Charles Ponzi đã tận dụng các giao dịch này và hứa hẹn lợi nhuận cao cho nhà đầu tư thông qua việc mua bán các phiếu trả lời quốc tế với giá rẻ và bán lại chúng với giá cao hơn.

Đặc điểm và phương thức hoạt động

Mô hình Ponzi chủ yếu dựa trên hai yếu tố quan trọng. Đầu tiên, công ty hoặc cá nhân phải hứa lợi nhuận cao với rủi ro thấp, thường là những khoản lợi nhuận không thể hiện đúng thông qua hoạt động đầu tư hợp pháp. Thứ hai, công ty hoặc cá nhân này phải dựa vào dòng tiền mới từ nhà đầu tư mới để trả lãi cho nhà đầu tư cũ hơn. Nếu không có dòng tiền mới, hệ thống sẽ sụp đổ.

Phương thức hoạt động của mô hình này dựa trên việc tạo ra sự tin tưởng từ phía các nhà đầu tư. Người tổ chức kết hợp các chiến lược tiếp thị và quảng cáo để thu hút nhà đầu tư mới, thường bằng cách tạo ra ấn tượng về lợi nhuận cao và rủi ro thấp. Bên lừa đảo có thể sử dụng các biện pháp như thù lao / hoa hồng hấp dẫn cho các nhà môi giới hoặc khuyến mãi đặc biệt cho nhà đầu tư mới để duy trì và gia tăng dòng tiền mới.

Các công ty hoặc cá nhân thực hiện mô hình Ponzi thường sẽ không thực sự đầu tư tiền của nhà đầu tư, mà chỉ phân phối các khoản tiền từ nhà đầu tư mới để chuyển sang cho nhà đầu tư cũ. Điều này nghĩa là tiền của một nhà đầu tư sẽ không được đầu tư để tạo ra lợi nhuận thực sự, mà chỉ đơn giản là tiền dùng để trả lãi cho một nhà đầu tư khác.

Sự nguy hiểm và hậu quả của mô hình ponzi

Mô hình Ponzi có thể rất nguy hiểm và gây thiệt hại nghiêm trọng cho những người tham gia. Khi mô hình không còn tiền mới từ khách hàng mới, không còn đủ tiền để trả lãi cho các nhà đầu tư cũ, nó sẽ sụp đổ.

Khi mô hình sụp đổ, các nhà đầu tư cuối cùng sẽ mất hầu hết hoặc toàn bộ số tiền đầu tư của họ. Các công ty hoặc cá nhân hoạt động mô hình Ponzi thường biến mất sau khi mô hình sụp đổ, để lại những đống đổ nát cho những người đã mất tiền.

Ví dụ điển hình về một mô hình này có thể kể đến là trường hợp của Bernie Madoff. Madoff đã làm việc trong suốt 30 năm để xây dựng một mô hình với quy mô lớn, khiến hàng ngàn nhà đầu tư mất tổng cộng hàng tỷ đô la.

Vụ lừa đảo của Madoff được tiết lộ vào năm 2008 khi các nhà đầu tư bắt đầu rút tiền ra khỏi công ty Madoff, lộ ra sự không cân đối tài chính của công ty này. Madoff đã bị kết án 150 năm tù với sự mất hết tài sản trị giá 170 tỷ đô la và qua đời trong nhà tù vào ngày 14 tháng 4 năm 2021. 

Ví dụ khác về mô hình Ponzi tại Việt Nam là Công ty Việt Hàn Real (VHR) vào năm 2017. VHR hứa hẹn lợi suất hấp dẫn từ đầu tư vào bất động sản, nhưng thực tế là sử dụng tiền mới từ nhà đầu tư mới để trả lãi cho nhà đầu tư cũ. Khi không còn đủ tiền để trả lãi và duy trì mô hình, VHR sụp đổ, khiến hàng ngàn nhà đầu tư mất hàng trăm tỷ đồng.

Sáng lập viên của công ty sau đó bị kết án tù vì lừa đảo và vi phạm quy định kinh doanh. Đây là một ví dụ về cách mô hình Ponzi có thể gây thiệt hại nghiêm trọng và hậu quả pháp lý cho những người tham gia.

Cách phòng tránh mô hình ponzi

Để tránh rơi vào mô hình này, nhà đầu tư nên tuân thủ các nguyên tắc cơ bản:

1. Nắm vững kiến thức về đầu tư: Hãy học cách đầu tư một cách thông minh và hiểu rõ về các sản phẩm đầu tư mà bạn quan tâm. Không bao giờ đầu tư vào những cơ hội lợi nhuận cao, thấp rủi ro mà không có nền tảng cơ bản mạnh mẽ.
2. Kiểm tra sự đăng ký với cơ quan quản lý: Hãy kiểm tra xem công ty hoặc cá nhân mà bạn muốn đầu tư đã được đăng ký với các cơ quan quản lý có liên quan hay không. Điều này sẽ giúp bạn xác định tính hợp pháp và đáng tin cậy của công ty hoặc cá nhân đó.
3. Thận trọng trong việc chọn môi giới: Hãy đảm bảo rằng người môi giới mà bạn sử dụng để đầu tư đã được đăng ký và có uy tín. Tìm hiểu về lịch sử và đánh giá của môi giới trước khi đưa ra quyết định đầu tư của bạn.
4. Kiểm tra tài liệu và hợp đồng: Hãy đọc kỹ tài liệu và hợp đồng trước khi ký kết để đảm bảo rằng bạn hiểu rõ về các điều kiện và quyền lợi của mình.
5. Đầu tư một phần vào các sản phẩm phức tạp: Hãy tránh đầu tư toàn bộ số tiền của bạn vào các sản phẩm đầu tư phức tạp hoặc khó hiểu. Phân tán rủi ro của bạn bằng cách đầu tư vào nhiều loại tài sản khác nhau.
6. Đa dạng hóa đầu tư: Hãy đầu tư vào nhiều lĩnh vực và đa dạng hóa danh mục đầu tư của bạn. Điều này giúp giảm thiểu rủi ro và tăng cơ hội sinh lợi nhuận.

So sánh mô hình Ponzi và mô hình kim tự tháp

Mô hình Ponzi và mô hình kim tự tháp thường được nhắc đến cùng nhau. Tuy nhiên, hai mô hình này có một số khác biệt quan trọng.

Mô hình Ponzi tập trung vào việc thu hút nhà đầu tư mới để trả lãi cho nhà đầu tư cũ. Trái lại, mô hình kim tự tháp tập trung vào việc tuyển một số thành viên mới và khuyến khích họ tìm kiếm thêm thành viên mới nữa.

Mỗi thành viên chỉ nhận được một phần lợi nhuận từ các thành viên mới tiếp theo, và các thành viên ở trên cấp cao hơn sẽ “sử dụng” thành viên ở dưới để sinh lợi nhuận cho mình.

Mô hình Ponzi và mô hình kim tự tháp có cùng mục tiêu cuối cùng là trích dẫn tiền từ những người mới để trả lãi cho những người cũ hơn. Tuy nhiên, Ponzi thường được thực hiện bởi một cá nhân hoặc công ty duy nhất, trong khi mô hình kim tự tháp thường có nhiều người tham gia.

Kết luận

Mô hình Ponzi là một hình thức gian lận đầu tư hứa hẹn lợi nhuận cao với rủi ro thấp. Mô hình này dựa trên việc thu hút tiền từ nhà đầu tư mới để trả lãi cho nhà đầu tư cũ, và chỉ tồn tại khi có dòng tiền mới liên tục. Mô hình này có thể gây ra thiệt hại nghiêm trọng cho nhà đầu tư và cần được phát hiện và tránh xa. Các nhà đầu tư nên nắm vững kiến thức về đầu tư và kiểm tra tính hợp pháp của công ty hoặc cá nhân trước khi tham gia vào bất kỳ một mô hình đầu tư nào.

Mở tài khoản online chứng khoán HSC ngay hôm nay để bắt đầu hành trình đầu tư cùng nhiều kiến thức được cập nhật tại HSCEdu. Đừng quên thường xuyên cập nhật  tin tức thị trường chứng khoán mới nhất trên Stock Insight bạn nhé!