Thiên nga đen là gì? Làm thế nào để tận dụng cơ hội từ hiện tượng “thiên nga đen”?

Trong ngành tài chính, kinh tế, thuật ngữ “Thiên nga đen” dùng để chỉ những hiện tượng gây bất ngờ và khó lường trước được, đặc biệt gây tác động tiêu cực. Sự kiện Thiên nga đen đã xảy ra nhiều lần trong quá khứ với những tác động không nhỏ lên kinh tế.

Tuy nhiên, vẫn có rất nhiều trường hợp lội ngược dòng sau những sự kiện này. Vậy làm sao để tận dụng cơ hội từ hiện tượng “Thiên nga đen”? Trong bài viết này, Stock Insight sẽ giúp nhà đầu tư phân nào trả lời được câu hỏi này. 

Sự kiện Thiên nga đen là gì?

Nguồn gốc của khái niệm Thiên nga đen là gì?

“Thiên nga đen” là một thuật ngữ được sử dụng để mô tả những sự kiện không dự đoán trước được, có tác động lớn, thường là tiêu cực lên nền kinh tế. Khái niệm này được phổ biến bởi nhà toán học và nhà kinh tế học Nassim Nicholas Taleb.

Tài liệu tham khảo sớm nhất được biết đến về thuật ngữ “thiên nga đen” xuất hiện trong bài thơ Satire VI của nhà thơ La Mã Juvenal. Trong đó, ông mô tả những phẩm chất tiềm tàng của một người phụ nữ xứng đáng để kết hôn. Câu thơ của ông “rara avis in terris, nigroque simillima cygno” được dịch thành “một loài chim quý hiếm trên thế giới, rất giống với thiên nga đen”.

Vào thời điểm đó, người ta cho rằng thiên nga đen không tồn tại. Tất cả thiên nga đều được cho là có màu trắng vì tất cả các ghi chép lịch sử về thiên nga đều cho thấy chúng có lông màu trắng.

Do đó, thuật ngữ “thiên nga đen” được sử dụng để mô tả bất kỳ sự kiện hoặc hoàn cảnh nào không thể xảy ra. Nhưng vào năm 1697, nhà thám hiểm người Hà Lan Willem de Vlamingh đã bắt gặp những con thiên nga có bộ lông sẫm màu ở Úc, một vùng đất mà người châu Âu phần lớn chưa khám phá vào thời điểm bấy giờ. 

Do đó, thiên nga đen đã trở thành một ẩn dụ cho thực tế rằng chỉ vì một điều gì đó chưa xảy ra không có nghĩa là nó không thể xảy ra trong tương lai. Ẩn dụ này tương tự như sự mong manh của bất kỳ hệ thống tư tưởng nào và là minh chứng cho sự ngụy biện của giả định. Một tập hợp các kết luận có thể bị hủy bỏ khi bất kỳ nguyên tắc cơ bản nào của nó bị chứng minh là sai.

Trong trường hợp này, việc phát hiện một con thiên nga đen duy nhất đã phủ định những giả định lâu nay về loài này. Bất kỳ logic nào đi theo giả định cho rằng thiên nga phải có màu trắng đều bác bỏ bởi khám phá này.

Sau đó, thuật ngữ này được phổ biến rộng rãi bởi Nassim Nicholas Taleb, một giáo sư, nhà kinh tế và nhà văn. Đầu thế kỷ 21, ông lần đầu khám phá các sự kiện thiên nga đen trong bối cảnh thị trường tài chính. Sau đó mở rộng phạm vi của mình, bao gồm các sự kiện lịch sử, khoa học và các sự kiện khác.

Taleb lập luận rằng, mặc dù con người giỏi biến các kích thích môi trường thành thông tin có ý nghĩa, họ có xu hướng hẹp hòi trong niềm tin của mình về thế giới. Việc giáo điều về niềm tin khiến con người bị đóng khung và khó chấp nhận các sự vật, hiện tượng nằm ngoài những gì được chấp nhận là đúng.

Thiên nga đen như là một cú sốc trước của con người với các sự kiện bất ngờ, đòi hỏi phải thay đổi thế giới quan. Các sự kiện thiên nga đen tác động đến mọi người theo những cách khác nhau, tùy thuộc vào mức độ tiếp cận thông tin liên quan đến sự kiện đó trước khi xảy ra sự kiện. Thông tin càng nhiều, tác động càng ít.

Ba đặc điểm chính của hiện tượng Thiên nga đen

• Bất ngờ: Không thể dự báo trước bằng dữ liệu hay mô hình thông thường. Đây là một trường hợp ngoại lệ – nghĩa là nó hiếm đến mức ngay cả khả năng nó có thể xảy ra cũng không được biết đến.
• Tác động lớn: Làm thay đổi cục diện thị trường hoặc nền kinh tế. Khi xảy ra, thiên nga đen thường gây ra những hậu quả nghiêm trọng và sâu rộng, có thể thay đổi hoàn toàn một lĩnh vực, một nền kinh tế hoặc thậm chí cả thế giới.
• Giải thích hậu kỳ: Sau khi sự kiện xảy ra, mọi người dễ dàng suy diễn ra lý do “hợp lý”. Bất chấp tình trạng ngoại lệ của nó, những lời giải thích vẫn được đưa ra sau sự việc, khiến nó có thể dự đoán được trong tương lai.

Các ví dụ thực tiễn về hiện tượng Thiên nga đen của thế giới tài chính

Khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008

Khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 là một trong những sự kiện khủng hoảng kinh tế lớn nhất và phức tạp nhất trong lịch sử hiện đại. Sự kiện này được ví như một “thiên nga đen” vì nó xảy ra bất ngờ, có tác động sâu rộng và khó có thể dự đoán trước.

Nguyên nhân chính của cuộc khủng hoảng bắt nguồn từ việc bong bóng bất động sản ở Mỹ vỡ. Các khoản vay thế chấp dưới chuẩn được phát hành một cách ồ ạt, dẫn đến giá nhà tăng chóng mặt. Khi bong bóng vỡ, hàng triệu người Mỹ mất nhà cửa, các ngân hàng đối mặt với nợ xấu khổng lồ.

Khủng hoảng bắt đầu từ Mỹ và nhanh chóng lan rộng ra toàn cầu. Các ngân hàng lớn trên thế giới sụp đổ, thị trường chứng khoán lao dốc, và nền kinh tế toàn cầu rơi vào suy thoái nghiêm trọng.

Dư âm của sự kiện “thiên nga đen” này vẫn đọng lại đến ngày hôm nay và là bài học đắt giá cho các quốc gia trên thế giới có nền kinh tế phụ thuộc nhiều vào một nước nào khác cũng như các nhà đầu tư có mong muốn làm giàu nhanh chóng.

Sự kiện Brexit (2016)

Brexit là viết tắt của cụm từ “Britain exit the European Union”, nghĩa là Vương quốc Anh rút khỏi Liên minh Châu Âu. Đây là một sự kiện chính trị mang tính lịch sử, gây ra những hậu quả sâu rộng và phức tạp đối với cả Vương quốc Anh và Liên minh Châu Âu. 

Brexit gây ra sự bất ổn lớn trên thị trường tài chính, làm giảm giá trị đồng bảng Anh và làm tăng chi phí kinh doanh. Chỉ số chứng khoán của Anh và các nước châu Âu khác đã giảm mạnh ngay sau khi kết quả trưng cầu dân ý được công bố. Từ đó, nhà đầu tư đã chuyển một phần vốn từ các thị trường có rủi ro cao sang các tài sản an toàn như vàng và trái phiếu chính phủ.

Hiện tượng này mang những đặc điểm của “thiên nga đen”. Kết quả trưng cầu dân ý hoàn toàn trái ngược với dự đoán của hầu hết các chuyên gia, gây ra hậu quả lớn và lâu dài cho cả Anh và khối EU, đặc biệt là không ai đoán được rằng chính xác thời điểm và quy mô của cuộc khủng hoảng này.

Đại dịch COVID-19 (2020)

Đại dịch COVID-19, không nghi ngờ gì, là một trong những sự kiện “thiên nga đen” lớn nhất trong thế kỷ 21 tính đến thời điểm hiện tại. Mặc dù nhiều dịch bệnh từng xảy ra trong lịch sử, quy mô và tốc độ lây lan của COVID-19 là chưa từng có, đã khiến thế giới bất ngờ và không kịp trở tay. Đại dịch đã gây ra những hậu quả nghiêm trọng trên toàn cầu, bao gồm thiệt hại về sức khỏe, suy giảm kinh tế, gián đoạn chuỗi cung ứng và thay đổi sâu sắc lối sống của con người.

Qua các ví dụ trên, chúng ta thấy rằng, những sự kiện lớn gây bất ngờ thường gắn liền với những hậu quả khôn lường đi kèm. 

Vậy làm thế nào để tận dụng cơ hội từ sự kiện Thiên nga đen?

Thay đổi tư duy và cách tiếp cận rủi ro

• Hạn chế của dự đoán: Chúng ta không nên phụ thuộc quá nhiều vào các mô hình và dự báo. Điều đó có thể khiến chúng ta bỏ qua những rủi ro tiềm ẩn.
• Tính bất ngờ của thiên nga đen: Thiên nga đen thách thức mọi dự đoán và giả định trước đó.
• Cơ hội ẩn chứa: Trong những biến động lớn luôn ẩn chứa những cơ hội mới.

Tư duy phản biện

• Đặt câu hỏi.
• Xem xét các góc độ khác nhau.
• Mở lòng với những ý tưởng mới.

Tư duy linh hoạt

• Sẵn sàng thay đổi: Điều chỉnh kế hoạch và hành động khi tình hình thay đổi.
• Thích nghi với môi trường mới: Nhanh chóng thích nghi với những thay đổi bất ngờ.
• Tìm kiếm các giải pháp sáng tạo: Không bị giới hạn bởi các giải pháp truyền thống.

Tư duy hệ thống

• Nhìn nhận vấn đề trong tổng thể: Hiểu được mối liên kết giữa các yếu tố khác nhau.
• Nhận biết các tác động gián tiếp: Đánh giá tác động của các sự kiện đến các lĩnh vực khác.

Tư duy về rủi ro

• Xác định các rủi ro tiềm ẩn: Không chỉ tập trung vào những rủi ro đã biết mà còn tìm kiếm những rủi ro mới.
• Xây dựng kế hoạch dự phòng: Chuẩn bị sẵn sàng cho những tình huống xấu nhất.
• Phân tán rủi ro: Đa dạng hóa các hoạt động và đầu tư

Quản trị rủi ro một cách thông minh

Đa dạng hóa danh mục đầu tư

• Phân tán theo ngành: Không tập trung quá nhiều vào một ngành cụ thể.
• Phân tán theo khu vực địa lý: Đầu tư vào các thị trường khác nhau để giảm thiểu rủi ro quốc gia.
• Phân tán theo loại tài sản: Kết hợp các loại tài sản như cổ phiếu, trái phiếu, hàng hóa, bất động sản để giảm thiểu rủi ro thị trường.

Sử dụng các công cụ phái sinh

• Option: Giúp bảo vệ danh mục đầu tư trước những biến động bất ngờ của thị trường.
• Futures: Có thể sử dụng để phòng ngừa rủi ro tỷ giá hoặc giá hàng hóa.

Nắm bắt cơ hội khi thị trường biến động mạnh

Đầu tư vào các công ty có nền tảng vững chắc

• Giá cổ phiếu giảm: Khi thị trường sụt giảm, cổ phiếu của những công ty có tiềm năng tăng trưởng lâu dài thường sẽ bị bán tháo quá mức, tạo ra cơ hội mua vào với giá hấp dẫn.
• Khả năng phục hồi nhanh: Những công ty có mô hình kinh doanh linh hoạt, quản lý hiệu quả và khả năng thích ứng tốt sẽ nhanh chóng phục hồi sau khủng hoảng.

Chuẩn bị một quỹ đầu tư phòng thủ

• Đảm bảo an toàn tài chính: Quỹ dự phòng sẽ giúp bạn vượt qua những khó khăn tài chính đột ngột như mất việc, bệnh tật, hoặc những biến động lớn của thị trường.
• Tạo tâm lý an tâm: Khi có một khoản tiền dự phòng, bạn sẽ cảm thấy an tâm hơn và không phải lo lắng quá nhiều về tương lai.
• Tận dụng cơ hội: Trong những thời điểm khó khăn, quỹ dự phòng có thể giúp bạn nắm bắt những cơ hội đầu tư hấp dẫn.

Tìm kiếm cơ hội trong các ngành/ xu hướng mới

Đầu tư vào các ngành có triển vọng

• Thay đổi hành vi: Các sự kiện lớn thường làm thay đổi hành vi của người tiêu dùng. Ví dụ: Đại dịch COVID-19 đã thúc đẩy sự phát triển của thương mại điện tử và các dịch vụ trực tuyến như các trang trung gian bán hàng của Shopee hay Lazada.
• Cơ hội mới: Các ngành công nghiệp mới nổi cũng có thể hưởng lợi từ những thay đổi do Thiên nga đen gây ra.

Kết luận

Tóm lại, “thiên nga đen”, tuy vô cùng hiếm và không ai mong muốn xảy ra, nhưng là yếu tố khó tránh khỏi trong cuộc sống nói chung và trong thị trường tài chính nói riêng. Vì vậy, việc nhà đầu tư cần quan tâm là chuẩn bị kỹ càng kiến thức, tài chính, chiến lược đầu tư phù hợp để giảm thiểu rủi ro khi có tình huống xấu xảy ra. Bên cạnh đó, nếu tận dụng ”thiên nga đen” như đòn bẩy, nhà đầu tư có cơ hội mua tài sản có giá trị bền vũng với giá rẻ hơn. Thị trường khi xấu rồi cũng sẽ hồi phục và trở nên tốt lên, và những giá trị bền vững thì sẽ không bao giờ mất đi.

Hoàng Thị Ngọc
Account Manager