Chính sách tài khóa là gì? Phân loại và cách thức hoạt động

Chính sách tài khoá là gì?

Chính sách tài khóa (Fiscal policy) là hệ thống các biện pháp tài chính mà chính phủ thực hiện, bao gồm chính sách thuế và chi tiêu, nhằm ảnh hưởng đến điều kiện kinh tế, đặc biệt là các yếu tố vĩ mô. Chính sách tài khóa thể hiện cách chính phủ huy động và quản lý nguồn lực tài chính để thực hiện các khoản chi tiêu trong mỗi chu kỳ kinh tế.

Chính sách này ảnh hưởng đến tổng cầu cho hàng hóa và dịch vụ, tình trạng việc làm, mức lạm phát, và tăng trưởng kinh tế. Trong thời kỳ suy thoái kinh tế, chính phủ có thể thực hiện biện pháp tăng chi tiêu hoặc giảm thuế để kích thích nhu cầu và thúc đẩy hoạt động kinh tế. Ngược lại, để kiểm soát lạm phát, chính phủ có thể tăng lãi suất hoặc cắt giảm chi tiêu để làm dịu nhiệt độ kinh tế.

Phân loại chính sách tài khóa

Chính sách tài khóa mở rộng

Chính sách tài khóa mở rộng (Expansionary Policy) là việc Chính Phủ thực hiện các biện pháp như tăng chi tiêu, giảm thuế, hoặc kết hợp cả hai nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và tăng tổng cầu.

Chính sách tài khóa mở rộng thường được áp dụng trong các tình huống suy thoái kinh tế hoặc khi nền kinh tế đang phát triển chậm. Điều này mang lại nhiều lợi ích, bao gồm:

• Tạo việc làm: Tăng chi tiêu chính phủ có thể tạo ra cơ hội việc làm mới cho người lao động, giúp cải thiện thu nhập và tăng sức mua trong tương lai.
• Khuyến khích đầu tư: Giảm gánh nặng chi phí cho doanh nghiệp thông qua việc giảm thuế có thể tạo điều kiện thuận lợi để họ đầu tư và phát triển, tăng cơ hội việc làm và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Chính sách tài khóa mở rộng thường dẫn đến thâm hụt chi tiêu, khi chi tiêu vượt quá thu từ thuế và nguồn tài chính khác. Thực tế, thâm hụt chi tiêu thường xuất phát từ việc cắt giảm thuế và tăng chi tiêu, và thường được kết hợp với chính sách tiền tệ để đạt được mục tiêu ổn định và phát triển kinh tế hiệu quả.

Chính sách tài khóa thắt chặt

Chính sách tài khóa thắt chặt (Contractionary Policy) là hành động của Chính Phủ nhằm giảm chi tiêu công, tăng thu nhập từ thuế, hoặc thực hiện cả hai biện pháp. Những biện pháp này nhằm giảm tổng cầu, ngăn chặn tình trạng kinh tế phát triển quá nhanh. Chính sách này thường được áp dụng khi nền kinh tế đang phát triển quá nóng, không ổn định, và tỷ lệ lạm phát cao.

Nói một cách đơn giản, khi Chính phủ giảm chi tiêu và tăng thuế, tình hình tài chính của người dân giảm sút, dẫn đến tăng trưởng kinh tế chậm lại. Sự giảm tổng cầu này khiến doanh nghiệp giảm sản xuất, giúp cân bằng giữa cung và cầu, từ đó kiểm soát tình trạng lạm phát. Nếu Chính sách tài khóa mở rộng liên quan đến thâm hụt chi tiêu, thì Chính sách tài khóa thắt chặt thường đi kèm với thặng dư ngân sách.

Cách thức hoạt động của chính sách tài khóa

Dưới đây là cách thức hoạt động của chính sách tài khóa:

1. Thúc đẩy tăng trưởng kinh tế: Chính phủ có thể tăng chi tiêu công cộng hoặc giảm thuế để tạo ra sự kích thích kinh tế. Việc này thúc đẩy tiêu dùng và đầu tư từ phía doanh nghiệp và người tiêu dùng, giúp nền kinh tế phục hồi và tăng trưởng.
2. Kiểm soát lạm phát: Nếu chính phủ lo ngại về lạm phát, họ có thể tăng thuế hoặc giảm chi tiêu để kiểm soát tình trạng lạm phát. Việc giảm tiền mặt trong nền kinh tế có thể giảm áp lực lạm phát.
3. Phát triển hạ tầng: Chính phủ có thể sử dụng ngân sách để đầu tư vào hạ tầng cơ sở như đường cao tốc, cầu, và các dự án năng lượng. Điều này thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và tạo ra việc làm.
4. Phân phối tài nguyên: Chính phủ sử dụng ngân sách để phân phối tài nguyên và dịch vụ công cộng đến các lĩnh vực quan trọng như y tế, giáo dục, và an ninh quốc gia.
5. Kiểm soát dự trữ: Chính phủ có thể sử dụng dự trữ tài chính (như dự trữ ngoại hối) để duy trì ổn định tài chính trong trường hợp khẩn cấp.

Chính sách tài khóa có thể thay đổi theo thời gian và tùy thuộc vào mục tiêu của chính phủ trong từng giai đoạn kinh tế. Điều quan trọng là điều hành chính sách tài khóa cẩn thận để đảm bảo ổn định và phát triển bền vững của nền kinh tế.

Công cụ của chính sách tài khóa

1. Ngân sách Quốc Gia: bao gồm các khoản thu (như thuế) và các khoản chi (như chi tiêu công cộng) của chính phủ trong một giai đoạn thời gian nhất định.
2. Thuế: Chính phủ thu thuế từ người dân và doanh nghiệp để tài trợ cho các dự án và chương trình công cộng. Chính phủ có thể điều chỉnh thuế để thúc đẩy tiêu dùng, đầu tư, hoặc kiểm soát lạm phát.
3. Chi tiêu Chính Phủ: Chính phủ sử dụng tiền thuế và các nguồn tài khóa khác để tài trợ cho các dự án và dịch vụ công cộng như y tế, giáo dục, quốc phòng, và phát triển hạ tầng.
4. Vay nợ: Chính phủ có thể mượn tiền từ trong nước hoặc từ các nguồn tài khóa quốc tế để tài trợ cho chi tiêu và dự án. Việc quản lý nợ công là một khía cạnh quan trọng của chính sách tài khóa.

Tác động của chính sách tài khóa đến nền kinh tế

• Chính sách tài khóa là một công cụ quan trọng giúp Chính phủ ảnh hưởng toàn diện đến nền kinh tế, cung cấp phương tiện để ổn định và thích ứng trong các tình huống biến động.
• Chính phủ sử dụng hai biện pháp của chính sách tài khóa để phân phối hiệu quả nguồn lực trong nền kinh tế và tập trung vào phát triển các lĩnh vực trọng tâm của quốc gia.
• Chính sách tài khóa là công cụ linh hoạt giúp Chính phủ phân phối và điều chỉnh sản phẩm quốc dân, tạo ra một môi trường ổn định và an toàn cho đầu tư, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.
• Mục tiêu chủ yếu của chính sách tài khóa là thúc đẩy tăng trưởng và phát triển cho nền kinh tế.

Tác động đến thị trường chứng khoán

Chính sách tài khóa có thể có tác động lớn đến thị trường chứng khoán và giá trị các công ty niêm yết trên thị trường. Dưới đây là một số cách mà chính sách tài khóa có thể ảnh hưởng đến chứng khoán:

1. Lãi suất và Chính sách Tiền tệ: Khi lãi suất tăng, các khoản đầu tư trái phiếu và tiền gửi trở nên hấp dẫn hơn so với chứng khoán. Điều này có thể làm giảm nhu cầu đối với cổ phiếu và làm giảm giá trị chúng.
2. Chi tiêu công cộng: Khi chính phủ tăng đầu tư công, có thể tạo ra nhiều cơ hội kinh doanh và tạo ra sự tăng trưởng kinh tế, có thể tác động tích cực đến thị trường chứng khoán.
3. Thuế: Giảm thuế hoặc các loại ưu đãi thuế có thể tạo ra sự thúc đẩy cho thị trường chứng khoán và giá trị cổ phiếu. Ngược lại, tăng thuế có thể làm giảm lợi nhuận của công ty và ảnh hưởng tiêu cực đến thị trường.
4. Chính sách Kinh tế toàn diện: Nếu chính sách tài khóa gây ra sự bất ổn kinh tế hoặc không đáp ứng được sự kỳ vọng của thị trường, thì có thể gây ra sự biến động trong giá trị chứng khoán.
5. Tăng trưởng kinh tế: Nếu chính phủ thúc đẩy tăng trưởng kinh tế thông qua đầu tư công và khuyến khích doanh nghiệp, thì thị trường chứng khoán thường sẽ phản ánh điều này qua sự tăng giá trị cổ phiếu.
6. Tâm lý thị trường: Nếu chính phủ đưa ra những biện pháp mạnh mẽ để ổn định kinh tế và thị trường, thì có thể làm tăng sự tin tưởng của các nhà đầu tư và thúc đẩy hoạt động mua bán trên thị trường chứng khoán.

Ví dụ: Giả sử Ngân hàng Trung ương quyết định tăng lãi suất để kiểm soát lạm phát. Hành động này có thể có những ảnh hưởng đáng kể đến thị trường chứng khoán:

1. Giảm nhu cầu đối với cổ phiếu:
   • Khi lãi suất tăng, các khoản đầu tư an toàn như trái phiếu và tiền gửi trở nên hấp dẫn hơn đối với nhà đầu tư, vì chúng mang lại lợi suất cao hơn mà không phải chấp nhận rủi ro lớn.
   • Do đó, nhu cầu đối với cổ phiếu có thể giảm, và giá trị cổ phiếu có thể giảm do sự chuyển đổi từ thị trường chứng khoán sang các tùy chọn đầu tư khác.
2. Chấn thương cho các doanh nghiệp và ngành Công Nghiệp:
   • Các doanh nghiệp và ngành công nghiệp liên quan đến vay nợ có thể chịu áp lực từ việc trả lãi suất cao hơn.
   • Cổ đông có thể lo lắng về giảm lợi nhuận của doanh nghiệp và có thể bán cổ phiếu của họ, dẫn đến giảm giá trị thị trường.
3. Ảnh hưởng tổng thể đến thị trường:
   • Sự biến động trong thị trường chứng khoán có thể tăng lên do sự không chắc chắn về hướng diễn biến của lãi suất.
   • Nhà đầu tư có thể thay đổi chiến lược đầu tư của họ, và có thể có các tác động đa dạng đến các phân khúc thị trường.

Lời kết

Chính sách tài khóa đóng một vai trò quan trọng trong việc quản lý và điều tiết nền kinh tế của một quốc gia. Bằng cách sử dụng các công cụ như thuế, chi tiêu công cộng và quản lý nợ, chính phủ có khả năng tác động đến tổng cầu, tăng trưởng kinh tế, và kiểm soát lạm phát.

Mở tài khoản chứng khoán online HSC ngay hôm nay để bắt đầu hành trình đầu tư cùng nhiều kiến thức được cập nhật tại HSCEdu. Đừng quên thường xuyên cập nhật  tin tức thị trường chứng khoán mới nhất trên Stock Insight bạn nhé!