Nguyên lý cung – cầu và ứng dụng trong việc dự đoán xu hướng thị trường

Trong kinh tế học, cung và cầu là 2 khái niệm mang tính cốt lõi. Không chỉ định hình cách thị trường vận hành, nguyên lý cung cầu còn đóng vai trò hình thành xu hướng kinh tế. Nguyên lý này dùng để mô tả mối quan hệ giữa người bán và người mua, từ đó xác định được giá cả và số lượng hàng hóa/dịch vụ trên thị trường.

Trong bài viết này, Stock Insight sẽ giải thích chi tiết về nguyên lý bản chất của mối quan hệ cung/cầu. Từ đó, nhà đầu tư và doanh nghiệp có thể vận dụng để phân tích và nắm bắt xu hướng thị trường hiệu quả.

Cầu là gì?

Định nghĩa cầu

Cầu là số lượng hàng hóa hay dịch vụ mà người tiêu dùng (khách hàng) sẵn sàng và có khả năng mua tại một mức giá cụ thể, trong một khoảng thời gian nhất định. Đây là yếu tố thể hiện được sức mua của người tiêu dùng trên thị trường.

Các yếu tố ảnh hưởng đến cầu là gì?

Mức thu nhập của người tiêu dùng: Một yếu tố quan trọng của cầu là có khả năng mua. Vì vậy, mức thu nhập là yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến cầu của người tiêu dùng.

Khi thu nhập tăng, họ có xu hướng mua nhiều hơn và chấp nhận chi trả cho các hàng hóa/dịch vụ cao cấp => tăng cầu.

Ngược lại, khi thu nhập giảm, một số hàng hóa/dịch vụ không thiết yếu sẽ bị cắt giảm => giảm cầu.

Thị hiếu và nhu cầu cá nhân: Những yếu tố sở thích, xu hướng tiêu dùng, sự quan tâm (an toàn, sạch sẽ, đẹp, thương hiệu,…) đều sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến quyết định mua của người tiêu dùng.

Giá của sản phẩm thay thế hoặc bổ sung:

• Sản phẩm thay thế (Substitute goods) là những sản phẩm có thể thay thế lẫn nhau để đáp ứng cùng 1 nhu cầu. Khi sản phẩm thay thế có giá thành thấp hơn, người tiêu dùng có xu hướng đổi qua sử dụng sản phẩm thay thế => giảm cầu sản phẩm.
• Sản phẩm bổ sung (Complementary goods) là những sản phẩm thường được sử dụng cùng nhau. Khi giá cả các sản phẩm bổ sung tăng cao, nhu cầu sử dụng sẽ giảm => giảm cầu sản phẩm.

Ví dụ: Giá xăng tăng cao làm giảm cầu xe hơi chạy bằng xăng do chi phí vận hành xe tăng. Kèm theo đó là làm tăng cầu xe hơi chạy bằng điện.

• Xăng là sản phẩm bổ sung của xe hơi chạy bằng xăng
• Xe hơi chạy bằng điện là sản phẩm thay thế.
• Điện là sản phẩm bổ sung của xe hơi chạy bằng điện
• Xe hơi chạy bằng xăng và xe hơi chạy bằng điện có giá thành tương đương.

=> Khi xăng (sản phẩm bổ sung của xe xăng) tăng => giảm cầu của xe xăng, tăng cầu của xe điện vì sạc điện có giá cạnh tranh hơn.

Các yếu tố xã hội, tâm lý và mùa vụ: Xu hướng xã hội, phong tục, lễ hội, hoặc các thay đổi tâm lý chung cũng có thể làm biến động nhu cầu đối với một số loại hàng hóa hoặc dịch vụ.

Mối quan hệ giữa giá và cầu là gì?

Quy luật cầu nêu rằng:

• Khi giá của hàng hóa hoặc dịch vụ tăng: Người tiêu dùng có xu hướng mua ít hơn, lượng cầu giảm.
• Khi giá giảm: Người tiêu dùng thường tăng mua sắm, lượng cầu tăng.

Quy luật này phản ánh tâm lý và hành vi của người tiêu dùng là tìm cách tối ưu hóa giá trị chi tiêu bằng cách mua nhiều hơn khi giá rẻ và hạn chế mua sắm khi giá cao.

>> Xem thêm: Hiểu về quy luật cung cầu trong nền kinh tế thị trường hiện nay

Cung là gì?

Định nghĩa cung

Cung là số lượng hàng hóa hay dịch vụ mà nhà sản xuất sẵn sàng và có khả năng cung cấp ra thị trường tại một mức giá nhất định, trong một khoảng thời gian cụ thể. Đây là yếu tố quyết định lượng hàng hóa/dịch vụ cung cấp ra thị trường.

Các yếu tố ảnh hưởng đến cung

• Chi phí sản xuất và công nghệ: Khi chi phí sản xuất (nhờ áp dụng giảm công nghệ mới hoặc giá nguyên vật liệu rẻ hơn), nhà sản xuất có thể cung cấp nhiều hơn ở cùng một mức giá. Ngược lại, chi phí tăng sẽ làm giảm nguồn cung.
• Sự thay đổi về điều kiện tự nhiên: Các yếu tố như thời tiết thuận lợi hoặc bất lợi, thiên tai và mùa vụ có thể làm tăng hoặc giảm khả năng cung ứng, đặc biệt trong các ngành nông nghiệp và năng lượng.
• Chính sách và quy định của nhà nước: Thuế, trợ cấp, hạn ngạch hoặc các quy định khác của nhà nước có thể khuyến khích hoặc hạn chế việc sản xuất và cung ứng hàng hóa.
• Mức độ cạnh tranh trong ngành: Số lượng đối thủ cạnh tranh và chiến lược của họ cũng ảnh hưởng đến cung. Một thị trường cạnh tranh cao thường khiến các doanh nghiệp tăng khả năng cung ứng để giữ vững thị phần.

Mối quan hệ giữa giá và cung

Quy luật cung nêu rằng:

• Khi giá của hàng hóa hoặc dịch vụ tăng: Người sản xuất có động lực để tăng sản lượng cung ứng vì việc sản xuất trở nên có lợi hơn.
• Khi giá giảm: Người sản xuất sẽ giảm cung vì lợi nhuận từ việc bán hàng hóa hoặc dịch vụ giảm, thậm chí không đủ để bù đắp chi phí sản xuất.

Điều này xảy ra do nhà sản xuất luôn tìm cách tối ưu hóa lợi nhuận. Giá cao là tín hiệu khuyến khích họ đầu tư thêm nguồn lực để sản xuất nhiều hơn.

Ứng dụng lý thuyết cung cầu trong việc dự đoán xu hướng thị trường

Dự đoán giá cả thị trường

Cung-cầu trong từng khoảng thời gian cụ thể sẽ quyết định giá cả của hàng hóa/dịch vụ trên thị trường.

• Khi cầu vượt quá cung: giá hàng hóa thường tăng do khan hiếm nguồn cung.
• Khi cung vượt quá cầu: giá giảm do dư thừa nguồn cung.

Ví dụ: Trên thị trường bất động sản, khi nhu cầu nhà ở tăng mạnh nhưng nguồn cung không kịp đáp ứng, giá nhà sẽ tăng. Ngược lại, nếu có sự dư thừa về nhà ở, giá sẽ giảm.

Phân tích sự thay đổi về cung và cầu là gì?

Để có thể dự đoán các thay đổi trong xu hướng kinh tế, nhà đầu tư và doanh nghiệp cần đánh giá sự thay đổi của các yếu tố làm ảnh hưởng đến cung – cầu, như:

• Thu nhập người tiêu dùng
• Công nghệ mới
• Thay đổi về chính

Một ví dụ cụ thể là vào tháng 6/2024, Bộ Công Thương tiến hành điều tra chống bán phá giá tôn mạ được nhập từ Trung Quốc, Hàn Quốc. Việc làm này nhằm đảm bảo tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh cho các doanh nghiệp ngành Thép trong nước. Khi ngăn chặn nguồn cung phá giá từ Trung Quốc và Hàn Quốc, nguồn cung trong nước sẽ được đảm bảo có đủ cầu để tiêu thụ.

Ứng dụng của nguyên lý cung – cầu:

1. Trong thị trường chứng khoán:

Lý thuyết cung – cầu trong việc dự đoán giá cổ phiếu:

• Cầu cổ phiếu cao: Khi nhà đầu tư kỳ vọng lợi nhuận cao từ một công ty hoặc ngành, họ sẽ mua cổ phiếu nhiều hơn, đẩy giá cổ phiếu tăng.
• Cung cổ phiếu tăng: Khi các công ty phát hành thêm cổ phiếu hoặc khi có sự thoái vốn lớn từ các quỹ đầu tư, lượng cung cổ phiếu tăng mạnh, có thể khiến giá giảm.

Các nhà đầu tư sử dụng lý thuyết cung – cầu để đánh giá tiềm năng tăng trưởng hoặc giảm sút của các ngành, các công ty, và điều chỉnh chiến lược đầu tư.

2. Trong thị trường hàng hóa:

Nhà đầu tư có thể áp dụng lý thuyết cung – cầu vào dự đoán xu hướng giá trong thị trường hàng hóa, như: dầu thô, vàng, nông sản.

• Thị trường dầu thô: Giá dầu chịu tác động lớn từ cầu năng lượng và các yếu tố cung cấp như sản lượng khai thác của OPEC+, xung đột địa chính trị, hay mùa đông khắc nghiệt. Khi cầu tăng (do kinh tế phục hồi hoặc nhu cầu vận tải cao) và cung bị gián đoạn, giá dầu sẽ tăng. Ngược lại, sản lượng vượt cầu khiến giá giảm.
• Thị trường vàng: Là tài sản trú ẩn an toàn, vàng thường tăng giá khi kinh tế bất ổn, lạm phát cao hoặc lãi suất giảm. Ngược lại, khi nhà đầu tư ưu tiên các tài sản sinh lời khác, cầu vàng giảm, kéo giá đi xuống. Cung vàng phụ thuộc vào sản lượng khai thác và dự trữ. Khi cung giảm, giá vàng sẽ tăng.
• Thị trường nông sản: Giá nông sản bị ảnh hưởng bởi cầu thực phẩm toàn cầu và điều kiện cung ứng như thời tiết, thiên tai, hay công nghệ sản xuất. Khi cung giảm (do hạn hán hoặc dịch bệnh) và cầu vẫn ổn định, giá sẽ tăng. Ngược lại, dư thừa nguồn cung dẫn đến giá giảm.

Ví dụ thực tế về sự thay đổi cung cầu trong thị trường

Ví dụ 1: Khẩu trang y tế

• Tình huống: Dịch Covid-19 bùng nổ, chuỗi cung ứng bị đứt gãy dẫn tới khẩu trang không đủ nguyên vật liệu để sản xuất. Cộng thêm việc phải ưu tiên cung ứng cho các khu vực tuyến đầu phòng chống dịch.
• Kết quả: Cung khẩu trang giảm trong khi cầu trên thị trường tăng nên giá trong thời điểm bình thường: 50.000 đến 100.000 tăng giá lên mức 300.000-400.000 cho 1 hộp khẩu trang.

Ví dụ 2: Giá cà phê

• Tình huống: Thời tiết khắc nghiệt tại Brazil – nước xuất khẩu cà phê lớn nhất thế giới – làm giảm sản lượng cà phê.
• Kết quả: Cung cà phê giảm trong khi cầu trên thị trường quốc tế không đổi nên dẫn đến giá cà phê tăng.

Ví dụ 3: Cổ phiếu SSI

•  Tình huống: 23/9/2024, SSI tiến hành bán ưu đãi cổ phiếu giá 15.000, tỷ lệ 10%. Kèm theo đó là thưởng bằng cổ phiếu, tỷ lệ 20%.
• Kết quả: Ngày 6/11/2024, lượng cổ phiếu thưởng được phân bổ về tài khoản nhà đầu tư dẫn tới cung tăng, cầu không đổi => Giá cổ phiếu giảm (từ 26.000 về vùng 24.000 mới có dấu hiệu chững lại).

Những yếu tố cần lưu ý khi ứng dụng lý thuyết cung cầu là gì?

Biến động thị trường: Các yếu tố tác động không lường trước được có thể làm thay đổi cung cầu nhanh chóng.

• Yếu tố chính trị: Xung đột, thay đổi chính sách thuế quan hoặc lệnh trừng phạt quốc tế có thể làm gián đoạn nguồn cung hoặc thay đổi nhu cầu một cách đột ngột.
• Thiên tai và thời tiết: Những sự kiện như lũ lụt, hạn hán hay động đất có thể làm giảm cung cấp hàng hóa (như nông sản) và làm tăng nhu cầu về các sản phẩm khác (như vật liệu xây dựng).
• Công nghệ: Sự ra đời của công nghệ mới có thể làm thay đổi hoàn toàn cung cầu, như việc xe điện tăng nhanh nhờ sự phát triển của công nghệ pin.

Lưu ý: Biến động này khó dự đoán chính xác. Do đó, cần có các mô hình phân tích bổ sung.

Tính không hoàn hảo của thị trường: Trên thực tế, không phải lúc nào cung – cầu cũng tuân theo quy luật đơn giản mà có thể do sự can thiệp của chính phủ, các yếu tố ngoại lai, hoặc hành vi thị trường không chuẩn mực

Can thiệp của Chính phủ: Trợ cấp, thuế, hoặc quy định hạn chế xuất nhập khẩu có thể làm sai lệch mối quan hệ tự nhiên giữa cung và cầu.

• Yếu tố ngoại lai: Các sự kiện bên ngoài như dịch bệnh hoặc khủng hoảng tài chính toàn cầu có thể tạo ra cú sốc không lường trước.
• Hành vi thị trường không chuẩn mực: Các yếu tố như đầu cơ, tâm lý đám đông, hoặc thông tin sai lệch có thể làm thay đổi cung cầu tạm thời mà không dựa trên giá trị thực tế của hàng hóa.

Thời gian dự đoán: Ứng dụng lý thuyết cung cầu cần có sự quan sát lâu dài, không thể chỉ dựa vào các yếu tố ngắn hạn.

• Ngắn hạn: Trong thời gian ngắn, cung và cầu có thể không phản ứng ngay với biến động giá do các ràng buộc về nguồn lực sản xuất, vận chuyển, hoặc tâm lý người tiêu dùng.
• Dài hạn: Trong dài hạn, thị trường có thể điều chỉnh để đạt sự cân bằng mới. Tuy nhiên, vẫn cần theo dõi các xu hướng lớn như tăng trưởng kinh tế, biến đổi khí hậu, hoặc đổi mới công nghệ.

Kết luận

Lý thuyết cung – cầu sẽ hỗ trợ nhà đầu tư và doanh nghiệp phân tích thị trường, đánh giá cơ hội và rủi ro. Từ đó đưa ra các quyết định chiến lược chính xác hơn.

Tuy nhiên, trong bối cảnh thị trường phức tạp và biến động, nguyên lý cung – cầu thường phù hợp với những chiến lược dài hạn, kết hợp với các công cụ phân tích, thông tin thị trường, dữ liệu kinh tế vĩ mô và chiến lược dài hạn để có cái nhìn toàn diện và chính xác hơn.

Nếu bạn là nhà đầu tư mới, chưa có nhiều kinh nghiệm và muốn bắt đầu đầu tư, HSC cùng app giao dịch HSC ONE là lựa chọn hoàn hảo. Khi tạo tài khoản HSC ONE, bạn sẽ được nhận tài khoản HscEdu để học về chứng khoán, từ cơ bản đến chuyên sâu, hoàn toàn miễn phí. HscEdu đồng hành cùng bạn trên hành trình đầu tư, từ những bước đầu tiên đến mục tiêu độc lập tài chính.

Phan Thị Thu Thuỷ
Wealth Manager